Poradnia językowa. Zapis daty i przyimki z przedrostkami

Nie wiesz, jak coś poprawnie zapisać? Jesteś ciekaw, czemu tak, a nie inaczej? Frapuje Cię jakiekolwiek zagadnienie językowe? Napisz do nas – na Facebooku naszej Gazety lub mailowo: korektagsuo@gmail.com . Odpowiedzi publikujemy co wtorek.

3. 1 maj czy 1 maja – oto jest pytanie!

Dylemat przy zapisie dat towarzyszy zapewne niejednemu z Was. Ile razy zdarzyło Ci się zatrzymać, bo nie wiedziałaś/eś, jaka forma jest poprawna i po długim główkowaniu uznać, że napiszesz ją za pomocą samych cyfr? Teraz Wasze wątpliwości zostaną raz na zawsze rozwiane.

W języku polskim, pisząc daty, odmieniamy nazwę miesiąca w dopełniaczu (kogo? czego?), czyli: 15 czerwca, 8 stycznia, 16 września. Liczebników można używać dwojako – również w dopełniaczu, ale też w mianowniku. Wszystko zależy od kontekstu zdania.

Prof. Miodek w taki sposób wyjaśnia obowiązującą zasadę: „Cały świat pisze 1 maj, 3 maj, 7 czerwiec, natomiast u nas w zgodzie z normą są postacie typu: 1 maja, 3 maja, 7 czerwca, 10 lipca – widocznie w utrwaleniu takich postaci odegrał wyjątkową i oczywistą rolę człon utożsamiający dzień: to jest pierwszy dzień maja, to jest trzeci dzień maja. Następuje elizja, czyli opuszczenie tego członu utożsamiającego, ale on już uruchomił składnię z dopełniaczem – wyrzucamy dzień i zostaje: pierwszy (dzień) maja, trzeci (dzień) maja, siódmy (dzień) kwietnia, dziesiąty (dzień) lipca (…)”.

4. Spod, znad – razem czy osobno?

• Do roku 1936 obowiązywała pisownia z pod. Podkreślano, iż wynika to z etymologii (dział językoznawstwa, badający pochodzenie wyrazów, zmiany ich znaczenia i formy w miarę upływu czasu), ale obecnie, według nowych zasad ortografii, posługujemy się formą spod. Chodziło tu głównie o ujednolicenie zasad – łącznie, bo przyimek, a s jest przed głoską bezdźwięczną, czyli zapis oddaje wymowę.
  
• Znad – ‘przyimek łączący się w dopełniaczu z rzeczownikiem bądź wyrazami o jego funkcji, oznaczający tyle co: z miejsca położonego nad czymś, powyżej czegoś lub w pobliżu czegoś’ (wg Słownika języka polskiego, sjp.pl).
  Słowo znad piszemy więc razem, jako przyimek, np.: Podniósł wzrok znad książki, aby przyjrzeć się widokom zza okna; Pozdrowienia znad jeziora.
  • Jeśli wyrazy „z” i „nad” stanowią przypadkowe zestawienie, wtedy zapisujemy je osobno: Mam do czynienia z nad wyraz skromnym człowiekiem.
    Trzeba się jednak solidnie napracować, aby stworzyć zdanie wymagające użycia takiej kombinacji.

• Zresztą/z resztą – w przypadku, kiedy machamy ręką, wzruszamy ramionami, piszemy razem, ale wraz z resztą załogi, dzielenie z resztą – osobno!

• Sprzed (X lat), sponad (szczytów gór), spośród (kilku kandydatów), spomiędzy (dwóch aut), spoza (czegoś), stąd, stamtąd, itd. – jeden wyraz i przez s.
  • ALE istnieje też zwrot z ponad, który odnosi się głównie do ilości czegoś, więc piszemy go rozdzielnie i przez z.