O opolanach
Cykl ten kierowany jest przede wszystkim do nowo przybyłych studentów, którzy nie mieli dotychczas okazji zapoznać się z miastem oraz z jego bogatą historią. Być może niektóre przytoczone przeze mnie ciekawostki okażą się nowością także dla rodzimych mieszkańców. Każdy region posiada swój charakterystyczny i niepowtarzalny koloryt społeczny, a ja postaram się, w miarę swoich możliwości, uchwycić ten ulotny element. Według popularnego przekonania Opole jest stolicą polskiej piosenki, ponieważ co roku odbywa się tu pewne (tracące ostatnio na popularności) widowisko muzyczne. Mam nadzieję, że niniejsza seria artykułów choć trochę podważy ten fałszywy stereotyp, w myśl którego życie kulturalne i towarzyskie odmierza się tu od jednego do drugiego festiwalu.
Opole to najmniejsze i zarazem najstarsze miasto wojewódzkie w Polsce. Wielkość i wiek są tu jednak kwestią dość relatywną, gdyż pod względem powierzchni (148,9 km²) Opole zajmuje 15. miejsce na liście największych miast w Polsce (mniejsze od niego są: Lublin, Toruń, Kielce, Białystok, Olsztyn, Gorzów Wielkopolski i Rzeszów). Jeśli jednak pod uwagę weźmie się liczbę mieszkańców (około 128 tys.), to w istocie okaże się ono najmniejsze (w skali całego kraju zajmuje dość odległe 27. miejsce). Trudno też stwierdzić, które z polskich miast jest de facto najstarsze. Część historyków sugeruje, iż opisana w II w. n.e. przez Klaudiusza Ptolemeusza Calisia to współczesny Kalisz. Przy sporządzaniu takich klasyfikacji najczęściej korzysta się jednak z oficjalnych dat lokacji. W tym ujęciu Opole, któremu prawa miejskie nadane zostały przed rokiem 1217, wraz z Lwówkiem Śląskim i Raciborzem zajmują drugie miejsce wśród najstarszych miast w naszym kraju. Palmę pierwszeństwa dzierży zaś dolnośląska Złotoryja, która prawa miejskie otrzymała już w 1211 roku.
Przewodniki, artykuły naukowe lub popularnonaukowe posługują się zobiektywizowaną narracją. Ja natomiast chciałbym, by nasza „wycieczka” była swoistą mozaiką faktów i refleksji. Ot, taka gawęda tubylca o jego domu. Bo czy da się obiektywnie opisać miejscowych – ich temperament, ambicje i kompleksy – jeśli jest się jednym z nich? „Podróż” tę (jakkolwiek abstrakcyjnie to zabrzmi) pragnąłbym rozpocząć nie od konkretnego miejsca, lecz od ludzi.
Przed drugą wojną światową Opole zamieszkiwane było przede wszystkim przez większość niemiecką i dwie mniejszości – żydowską oraz polską. Najwięcej Polaków mieszkało w najbiedniejszej dzielnicy miasta, czyli na Zaodrzu. W tamtym czasie miejsce to słynęło z przestępczości i pijaństwa – to ostatnie uprawiało się tu w licznych lokalach o dość wątpliwej reputacji. Całkiem niedawno właściwa część Zaodrza przemianowana została przez władze miasta na Nadodrze, natomiast jej kresy, wzbogacone o ówczesne przedmieścia, zachowały swoją pierwotną nazwę. Ciężko powiedzieć, czy tym sposobem włodarze chcieli nieco zatrzeć obecną jeszcze w zbiorowej pamięci złą sławę dzielnicy, czy po prostu utrwalili oni zmianę, której w praktyce dokonali wcześniej już sami mieszkańcy. Odkąd Zaodrze ostatecznie podzielone zostało przez Kanał Ulgi (budowany w latach 1935–1939 i 1945–1978) na dwie części, a przy ulicy Szymona Koszyka powstało osiedle złożone z 10-piętrowych bloków, nazwę tę zwykło się stosować już tylko do części, która znajdowała się za kanałem, a nie za rzeką. Może i nie ma w tym logiki, ale wykształciła się za to nowa lokalna tradycja językowa.
W Opolu, podobnie jak i w innych miastach znajdujących się na terenach tzw. Ziem Odzyskanych, po drugiej wojnie światowej nastąpiła prawie całkowita wymiana populacji miasta. Miejsce wysiedlonych Niemców zajęli przesiedleni (głównie ze wschodu) Polacy. Pierwsze pociągi, które przywoziły nowych mieszkańców, zatrzymywały się na stacji Opole Wschodnie. Część z was, która ma zajęcia na wyższych piętrach w budynku Instytutu Filologii notabene Germańskiej lub Collegium Chemicum, może regularnie obserwować to miejsce z okien sal wykładowych.
To jednak nie koniec historii opolan… na dalszą część zapraszam już wkrótce.
Tekst: Błażej Skrzyniarz
Foto: Pixabay
Bibliografia:
Batowski Henryk, Między dwiema wojnami 1919–1939, Kraków 2016.
Borecki Sebastian, Wrzesiński Szymon, Spacerem po… Opolu, Warszawa 2017.
Borkowski Maciej, Opole przełomu wieków XIX/XX, Łódź 2015.
Ficowski Jerzy, Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje, Warszawa 1989.
Filipczyk-Topolnicka Joanna, Schiller Gerhard, O życiu i śmierci w Opolu. Stary Cmentarz Miejski 1813–1963, Opole 2017.
Kaczmarek Ryszard, Górny Śląsk podczas II wojny światowej. Między utopią niemieckiej wspólnoty narodowej a rzeczywistością okupacji na terenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy, Katowice 2006.
Migracja – wyzwanie XXI wieku, red. Zięba Maciej, Lublin 2008.
Opole. Monografia Miasta, red. Dziewulski Władysław, Hawranek Franciszek, Opole 1975.
Pobóg-Lenartowicz Anna, Od opola do Opola. Popularna historia miasta, Opole 2017.
Popiołek Kazimierz, Historia Śląska, Katowice 1972.
Przesiedlenie ludności polskiej z Kresów Wschodnich do Polski 1944–1947, red. Ciesielski Stanisław, Warszawa 1999.
Sowa Andrzej Leon, Historia polityczna Polski 1944–1991, Kraków 2011.
Netografia:
1955–1959 r.: Wysiedlenie Polaków z Kresów Wschodnich [w:] Blisko Polski, https://bliskopolski.pl/historia-polski/1955-1959-wysiedlenie-polakow-z-kresow-wschodnich/ [dostęp: 21.11.2021].
Fiedorowicz Agnieszka, „Mój jest ten kawałek podłogi”. Jakie mechanizmy naszej psychiki rządzą przeprowadzkami, https://www.focus.pl/artykul/quotmj-jest-ten-kawaek-podogiquot-jakie-mechanizmy-naszej-psychiki-rzdz-przeprowadzkami [dostęp: 21.11.2021].
GKS Katowice [w:] Kibice Fandom, https://kibice.fandom.com/pl/wiki/GKS_Katowice [dostęp: 21.11.2021].
Kaczmarek Ryszard, Niemiecki Śląsk po Wielkiej Wojnie, https://www.polityka.pl/pomocnikhistoryczny/1917306,1,niemiecki-slask-po-wielkiej-wojnie.read [dostęp: 21.11.2021].
Kochanowski Jerzy, Przesiedlenie ludności polskiej z Kresów, https://www.polityka.pl/pomocnikhistoryczny/1612063,1,przesiedlenie-ludnosci-polskiej-z-kresow.read [dostęp: 21.11.2021].
Kosakowska Alicja, Zakazane rewiry Opola. Przedwojenne Zaodrze na zdjęciach, https://www.opole.pl/dla-mieszkanca/zakazane-rewiry-opola-przedwojenne-zaodrze-na-zdjeciach [dostęp: 21.11.2021].
Krzyżanowski Piotr Jacek, Zatrzymane tabory, https://www.polska1918-89.pl/pdf/zatrzymane-tabory,1433.pdf [dostęp: 21.11.2021].
Odra Opole [w:] Kibice Fandom, https://kibice.fandom.com/pl/wiki/Odra_Opole, [dostęp: 21.11.2021].
Rankingi statystyczne [w:] Platforma Analityczna SWAiD – Dziedzinowe Bazy Wiedzy, http://swaid.stat.gov.pl/SitePagesDBW/Rankingi.aspx [dostęp: 21.11.2021].
Szołtysek Marek, Na śląski rozum: Lwowioki i Ślązoki, https://dziennikzachodni.pl/na-slaski-rozum-lwowioki-i-slazoki/ar/3905455 [dostęp: 21.11.2021].
Śląsk Wrocław [w:] Kibice Fandom, https://kibice.fandom.com/pl/wiki/%C5%9Al%C4%85sk_Wroc%C5%82aw [dostęp: 21.11.2021].
Wykurz Ludwika, Czy dzisiejszy Kalisz to starożytna Calisia? Podejmujemy próbę rozwikłania zagadki, https://kronikidziejow.pl/porady/czy-dzisiejszy-kalisz-starozytna-calisia-podejmujemy-probe-rozwiklania-zagadki/ [dostęp: 21.11.2021].
Zapotoczny Piotr, Defilował przed prezydentem Mościckim, poznał Schindlera, pracował dla Musioła. Powstaje film o Andrzeju Hamadzie, https://opole.wyborcza.pl/opole/7,35086,26949303,tytan-powstaje-filmowa-biografia-andrzeja-hamady-nestora.html?disableRedirects=true [dostęp: 21.11.2021].
Wideografia:
Opole cz. 4 „Złote Czasy Przemysłu i Rejencji”, https://www.youtube.com/watch?v=mQbus3sHKeY [dostęp: 21.11.2021].
Opole cz. 5 „Z Niemiec do Polski”, https://www.youtube.com/watch?v=TO_-zylN4sY [dostęp: 21.11.2021].
Opole cz. 6 „Nowe Życie Miasta”, https://www.youtube.com/watch?v=jyQb1Y39sYY [dostęp: 21.11.2021].
Po raz ostatni… Oppeln 1944. Opole, https://www.youtube.com/watch?v=mkRHPujLoa4 [dostęp: 21.11.2021].
