Od kochanek spacerujących po sławetnym paryskim placu Pigalle po gwiazdy Hollywood – historia artystek przyćmionych blaskiem mężczyzn. Wśród rozpustnych orgii, dodawania ludzkich włosów do omletów i rozpadu Beatlesów, czyli skandale i talenty kobiet.
Oto prezentacja drugiej części zestawienia kobiet-artystek – od XIX w. po współczesność. Dziś nie tylko o malarkach, ale także o rzeźbiarkach, fotografkach i performerkach.
„Artysta nigdy nie powinien być więźniem samego siebie, więźniem stylu, więźniem reputacji, więźniem sukcesu.”
– Henri Matisse
Victorine Meurent (1844–1927)
W swoich czasach znana jako La Crevette (fr. ‘krewetka’; ze względu na filigranową posturę i rude włosy), śpiewaczka i skrzypaczka uliczna, często występująca na paryskim placu Pigalle w Café de la Nouvelle Athenes – kultowej kawiarni europejskiej bohemy artystycznej. Otrzymała ona również miano prostytutki i bezwstydnicy jako muza impresjonistycznego malarza Édouarda Maneta, który sportretował ją m.in. w dwóch znanych i kontrowersyjnych dziełach – Śniadanie na trawie i Olimpia. Wkrótce, w 1876 r., Maurent po raz pierwszy oddała własnoręcznie namalowane obrazy na Salon Paryski, który przyjął je z aprobatą. Co ciekawe – płótna Maneta zostały wówczas odrzucone! Trzy lata później ich dzieła jednak zawisły obok siebie. Meurent zakończyła swoje bujne życie, u boku kochanki, w wieku 83 lat. Niestety większość jej prac spłonęła w pożarze domu. Do dzisiaj zachował się jej jedyny obraz zatytułowany Niedziela Palmowa.
Victorine Meurent, Niedziela Palmowa, 1885, Muzeum w Colombes
Camille Claudel (1864–1943)
„Rewolta przeciw naturze! Kobieta-geniusz!” – tak pisał o niej Octave Mirbeau, francuski krytyk sztuki. Choć jej rzeźby były bardziej dokładne i liryczne niż dzieła Auguste’a Rodina, to wciąż mówi się o niej jako o uczennicy mistrza. Jego destrukcyjny wpływ doprowadził Claudel do depresji i wpędził w alkoholizm, przez które zakończyła życie w szpitalu psychiatrycznym.
Camille Claudel, Wiek średni (przedstawia Claudel na kolanach obok Rodina i jego żony), 1907, Musée Camille Claudel w Nogent-sur-Seine
Tamara Łempicka (1898–1980)
Zapnijcie pasy, bo Łempicka zabierze Was swoim zielonym bugatti 100 lat w przeszłość, do świata narkotyków, seksu grupowego i słynnych portretów. To jedna z najbardziej wyzwolonych kobiet 20-lecia międzywojennego i jedna z najważniejszych artystek art déco. Najbardziej popularna była za życia. Pochodziła z polsko-rosyjsko-żydowskiej rodziny i wychowała się wśród elit Warszawy i Moskwy. Żeby przykuć uwagę swojego przyszłego męża, Tadeusza, przebrała się na jednym z warszawskich balów za chłopa i zabrała ze sobą dwie żywe gęsi. Niedługo później z mężem i córką Kizette przeprowadziła się do Paryża, gdzie pracowała jako portrecistka kobiet z zamożnych domów. Nocami szalała na najdzikszych przyjęciach miasta miłości (które często sama organizowała), brała narkotyki, uprawiała seks w trójkącie z nieznajomymi oraz zamawiała modelki serwujące jedzenie na swoich nagich ciałach. W dzień zaś sumiennie wykonywała swoją artystyczną pracę. Po rozwodzie ponownie wyszła za mąż za obrzydliwie bogatego austro-węgierskiego barona Raoula Kuffnera, z którym podjęła decyzję o życiu w związku otwartym. U schyłku jej popularności w Europie mąż wysłał ją do znanego wówczas szwajcarskiego lekarza, obawiając się jej stanów depresyjnych. Tamarze nie spodobała się zalecona przez medyka dieta wegetariańska, toteż przy najbliższej okazji uciekła do rzeźnika kupić pęto kiełbasy, które zjadła w kilka minut. Przez faszystowskie nastroje panujące w Europie, artystka wraz z mężem wyjechała do Hollywood. Na powitanie zorganizowała dla sąsiadów huczną imprezę, na której furorę zrobił bigos. Dzięki przyjęciu otrzymała wkrótce nowe zlecenia malarskie i poszerzył się krąg jej gwiazdorskich znajomości. Ostatecznie po śmierci drugiego męża zamieszkała w Meksyku, gdzie zmarła w 1980 r. Zażyczyła sobie, aby jej prochy rozrzucono nad wulkanem, na który patrzyła przez okno swojego domu.
Tamara Łempicka, Autoportret w zielonym bugatti, 1929, prywatna kolekcja
Dora Maar (1907–1997)
Prekursorka reklamy zdjęciowej, wybitna reporterka, ikona fotografii awangardowej lat 30. XX w. oraz jedna z najzdolniejszych surrealistek. Dzisiaj pamiętana zaledwie jako francuska kochanka Picassa, z którym po raz pierwszy spotkała się na planie filmu Zbrodnia pana Lange, przy którym oboje pracowali. Na początku kariery interesowała się szczególnie reportażem – wyjeżdżała do Madrytu, Barcelony i Londynu, by tam fotografować skutki kryzysu gospodarczego, który rozpoczął się od krachu na giełdzie nowojorskiej w czarny czwartek w 1929 r. Fascynowali ją przede wszystkim nędzarze, ulicznicy, starcy i prostytki. To zamiłowanie do makabry, turpizmu i groteski zapewne fascynowało także Picassa, który podczas związku znęcał się nad Dorą psychicznie i fizycznie, przez co trafiła nawet do szpitala psychiatrycznego, zapomniała jak się nazywa i kazała do siebie mówić „Królowa Tybetu”. Na oświadczyny jej wieloletniego znajomego, Paula Éluarda, odpowiedziała: „Po Picassie tylko Bóg!”.
Dora Maar, Modelka w kostiumie kąpielowym, 1936, J. Paul Getty Museum w Los Angeles
Na muralu Picassa Guernica (przedstawiającego cierpienia ludzi i zwierząt z powodu wojny, przemocy i chaosu) Dora Maar została uwieczniona jako jako kobieta trzymająca lampę, 1937, Muzeum Narodowe Centrum Sztuki Królowej Zofii w Madrycie
Leonora Carrington (1917–2011)
Brytyjska Frida Kahlo – malarka, pisarka i rzeźbiarka. Zasłynęła przygotowywaniem omletów z dodatkiem ludzkich włosów, które obcinała przyjaciołom, gdy spali. Z innymi koleżankami malarkami obmyślała przepisy na dania wywołujące erotyczne sny oraz wyprawiała surrealistyczne bale, na których pojawiała się jedynie w znikającym prześcieradle. Wychowała się w angielskim gotyckim zamku otoczonym legendami, a matka powtarzała, że przez jej krnąbrne zachowanie zostanie czarownicą. Miało to wpływ na późniejszą tematykę jej prac. W 1941 r., w wieku 24 lat, uciekła przed wojną do Ameryki Południowej, jako feministka i działaczka meksykańskiego ruchu oporu, gdzie pozostała do końca życia.
„Nie miałam czasu, by być czyjąś muzą. Byłam zbyt zajęta buntowaniem się przeciwko mojej rodzinie i uczeniem się bycia artystką.”
– Leonora Carrington
Leonora Carrington przy swoim dziele inspirowanym Hieronimem Boschem, Kuszenie św. Antoniego, 1945
Yoko Ono (ur. 1933)
Pionierka sztuki konceptualnej, na awangardowej scenie artystycznej tworzy od lat 60. O plotkach, jakoby doprowadziła do rozpadu Beatlesów, słyszał cały świat, choć przede wszystkim powinna być znana ze swojej performatywnej sztuki. Jej mąż, John Lennon, poznał ją w 1966 r. w Londynie na stworzonej właśnie przez nią wystawie Nieskończone obrazy i przedmioty. Lennon nazwał ją kiedyś: „najsłynniejszą nieznaną artystką świata”. Ważność roli Yoko Ono w jego życiu pokazuje także fakt, że była jedyną osobą, dla której zespół złamał regułę dotyczącą niewpuszczania nikogo z rodziny i znajomych do studia nagraniowego. Dzięki temu jej głos można usłyszeć np. w piosence The Continuing Story of Bungalow Bill. W latach 60. przedzierała się przez zdominowany przez mężczyzn świat sztuki, ale zawsze wykorzystywała swoje zdolności artystyczne jako narzędzie obrony pokoju i aktywizmu, niezależnie od tego, czy był to jej protest w łóżku w pokoju z Lennonem czy projekt Artists Against Fracking.
O jednej ze swoich wystaw tworzonych przez kilkadziesiąt lat w Nowym Jorku, pt. Add Color (Refugee Boat), Yoko Ono w wywiadzie dla „The Guardian” w 2019 r. wspomniała: „Nie miałam tego [uchodźczego] rodzaju doświadczenia. Ale czułam, że mogłam to mieć, jako Azjatka i jako kobieta, która przemówiła”.
Yoko Ono, Add Color (Refugee Boat), 1960–2019 (interaktywna instalacja zmieniająca miejsce)
Autorka: Lilianna Chomicz
Grafika główna: Gabrielle Capet, Studio Madame Vincent około 1800, 1808, Neue Pinakothek w Monachium
Jeśli chcecie poznać więcej ciekawych informacji o sztuce kobiet, polecam:
Strony internetowe: niezlasztuka.net
Instagram: @sztukadokawy
YouTube: Radosław Gajda & Natalia Szcześniak, Khan Academy, Aleksandra Doligalska
