Salon. Co pierwsze przychodzi Ci na myśl – duży pokój czy wystawa paryska? Niezależnie od odpowiedzi dzisiaj zanurzysz się m.in. w wytwornej sztuce użytkowej angielskich domów i poznasz najwyrazistszą indyjską malarkę Paryża.
To już trzeci artykuł z serii o niezauważalnym współcześnie żeńskim dorobku artystycznym. Tym razem zostaną zaprezentowane sylwetki artystek z Europy i Azji, których nieodłączną częścią sztuki są nie tylko tematy polityczne, ale i swobodne wyrażanie siebie.
Od początku świata mężczyźni przypisują sobie pracę kobiet.
– Hertha Ayrton, XIX-wieczna angielska działaczka na rzecz praw kobiet oraz pionierka w dziedzinie matematyki, fizyki i elektryczności
Elisabetta Sirani (1638–1665)
Pokaz szybkości malarskiej, jaki zaprezentowała publicznie w barokowej Bolonii, przyniósł jej rozgłos za życia. Obalił również zarzuty, jakoby żaden człowiek nie potrafił tak błyskawicznie tworzyć dzieł sztuki. Zastępując schorowanego ojca-malarza, w wieku 17 lat zaczęła uczyć swoje siostry, a także inne kobiety i mężczyzn, technik sztuki malarskiej i rytownictwa w otrzymanej po ojcu pracowni. W ten sposób stała się uznaną nauczycielką szkoły artystycznej. Utrzymywała rodzinę, portretując silne kobiety z mitologii rzymskiej jak Europę czy Judytę, co spotkało się z aprobatą postępowej wówczas północnej części Włoch.
Nie wahała się także podejmować politycznych tematów, czego symbolicznym przykładem jest jej przedstawienie Portii Catonis (na poniższym obrazie), która w swojej historii udowodniła, jak daleko może posunąć się kobieta w walce o godne traktowanie na równi z mężczyzną. Aby przekonać męża, że jest w stanie wytrzymać fizyczny ból, jeśli zostałaby skazana na tortury, wbiła sobie ostrze w udo i cierpiała cały dzień w gorączce i dreszczach, nie odzywając się ani słowem. Za to poświęcenie Brutus (jej mąż) wyjawił dla niej plany zamachu na Juliusza Cezara.
Sirani zmarła w wieku zaledwie 27 lat, prawdopodobnie w wyniku otrucia, pozostawiając po sobie ponad 200 obrazów i rycin. Ze względu na jej wyjątkową popularność wyprawiono dla niej publiczny, wystawny pogrzeb, opatrzony specjalnie przygotowanymi epitafijnymi poematami.
Elisabetta Sirani, Raniąca się w udo Portia, 1664, prywatna kolekcja
Mary „May” Morris (1862–1938)
Urodziła się w rodzinie projektantów, tworzących słynny angielski ruch artystyczny o nazwie Arts and Crafts (z ang. Sztuka i rzemiosło), który wpływał na architektoniczną i dekoratorską stronę każdego domu w Wielkiej Brytanii od końca XIX do XX w. Po ukończeniu szkoły Morris rozpoczęła pracę w manufakturze swojego ojca, gdzie dzięki ponadprzeciętnym umiejętnościom szybko awansowała na kierowniczkę działu haftu. Stworzyła w tym czasie ponadczasowe motywy roślinne, wykorzystywane m.in. jako wzory tapet, kafelek i tkanin. Była ponadto projektantką biżuterii i niejednokrotnie wybierała do swoich dzieł kamienie półszlachetne w kolorach ruchu sufrażystek (fiolet, biel, zieleń), wyrażając tym samym sprzeciw wobec polityki bez praw kobiet, co dotyczyło ją zwłaszcza na płaszczyźnie zawodowej. Nawet jako córka założyciela i kontynuatorka ruchu Arts and Crafts o dużym dorobku rzemieślniczym nie mogła wstąpić do prestiżowego stowarzyszenia Art Workers’ Guild (z ang. Gildia pracowników sztuki). To nie powstrzymało ją jednak przed stworzeniem miejsca pozwalającego na rozwój swojej kariery i kontaktów zawodowych. Dlatego utworzyła własny cech sztuki użytkowej – Women’s Guild of Arts (z ang. Kobieca gildia sztuki). Dziś tapety z motywem wzorów Morris osiągają wartość nawet kilkuset dolarów za jedną rolkę.
May Morris, Morris & Co, Seasons by May, ok. 1895–1900, Finest Wallpaper (amerykańsko-kanadyjski sklep z międzynarodowymi projektami tapet), cena za rolkę: 295 dolarów
Katarzyna Kobro (1898–1951)
Najwybitniejsza polska rzeźbiarka należąca do powstałego w Rosji ruchu konstruktywizmu – zrodzonego na fundamentach kubizmu i futuryzmu, patrzącego w stronę op-artu (sztuki wizualnej). Ruch ten postulował, że sztuka nie powinna grać roli dekoracji, a znaleźć odpowiednią dla siebie funkcję przestrzenną. Kobro w imię buntu i bezkompromisowości tworzyła eksperymentalne miniatury konstruktywistyczne, które stały się ewolucyjną zapowiedzią modernizmu. Mimo talentu całe życie trwała w cieniu swego męża – Władysława Strzemińskiego (którego ostatnie lata życia sportretował Andrzej Wajda w filmie Powidoki), w rezultacie czego została zepchnięta na margines środowiska artystycznego łódzkiej awangardy. Nawet podczas otwarcia pierwszej powojennej ekspozycji w Muzeum Sztuki w Łodzi w 1948 r. nie zaproszono Kobro na wernisaż, choć wystawiono jej pięć Kompozycji Przestrzennych.
Wielkiej dorywczej sztuki nie może bowiem powołać do życia człowiek przeciętny i wyzbyty swego rodzaju arbitralności. Bierze się ona z niezachwianej pewności twórcy, że wybrał najwłaściwszą drogę, z której mu zboczyć nie wolno.
– Nika Strzemińska, Miłość, sztuka, nienawiść. O Katarzynie Kobro i Władysławie Strzemińskim
Katarzyna Kobro, Kompozycja przestrzenna 4, 1929, Muzeum Sztuki w Łodzi
Amrita Sher-Gil (1913–1941)
Zaledwie w wieku 21 lat jej obraz Young Girls (Młode dziewczęta) został nagrodzony złotym medalem na Salonie Paryskim. Jako najmłodsza malarka tej wystawy i artystyczny głos Indii, próbowała łączyć motywy Wschodu i Zachodu, co mimo arystokratycznego pochodzenia sprawiło jej nie lada kłopot w ksenofobicznym Paryżu dwudziestolecia międzywojennego. Eksperymentowała z modą, szukając swojej przynależności kulturowej podczas studiów we Francji. Następnie wyjechała w podróż po indyjskich prowincjach, przekształcając koncepcje europejskiego impresjonizmu i klasycznych południowoazjatyckich szkół malarskich w swój własny oryginalny styl. Jej dzieła, szczególnie te prezentujące obraz kobiet, stały się nieodłącznym symbolem uzyskania niepodległości w Indiach w 1947 r.
Amarita Sher-Gil, Autoportret w wieku 19 lat, 1933, prywatna kolekcja
Sztuka nie jest tym, co widzisz, ale tym, co zapamiętujesz.
– Jodi Picoult, amerykańska autorka bestsellerów, współautorka komiksu Wonder Woman wydawnictwa DC Comics
Jeśli chcecie poznać więcej informacji o sztuce kobiet, polecam:
– Instargram: jej.sztukakobiet
– TikTok: tatyanaaboutart
– YouTube: Great Art Explained
Autorka: Lilianna Chomicz
Grafika główna: Marie-Denise Villers, Marie Joséphine Charlotte du Val d’Ognes, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
