Czy naprawdę nauki ścisłe to od zawsze domena mężczyzn? A może wiele wynalazków, z którymi stykasz się na co dzień, wymyśliły i połączyły ze sztuką kobiety?
Z okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet i Dziewcząt w Nauce obchodzonego 11 lutego przedstawiamy Wam kilka sylwetek z długiej listy prekursorek i reformatorek, które pasjonowały się nie tylko szeroko pojmowaną sztuką, ale przede wszystkim pałały miłością do działań naukowych.
Hady Lamarr (1914–2000) – to dzięki niej masz Internet w telefonie!
Wynalazki to dla mnie łatwa rzecz!
Tak mówiła Hady Lamarr – austriacko-żydowska aktorka kina hollywoodzkiego lat 40. XX w. Ze względu na swój talent aktorski i niezwykłą urodę na początku zajmowała się przede wszystkim graniem na srebrnym ekranie, a jako hobby oddawała się nauce. W wieku zaledwie 18 lat wcieliła się w rolę Evy Hermann w czechosłowackim filmie Ekstaza w reżyserii Gustava Mahcatý. Ukazano w nim, po raz pierwszy w historii kina niepornograficznego, kobiecy orgazm, przez co produkcja została zakazana w Ameryce, a wkrótce także przez Hitlera w Europie. Hady do Hollywood trafiła, uciekając przed autorytarnym mężem. Tam, niedługo później, w zmodyfikowanej przyczepie utworzyła laboratorium chemiczne z biznesmenem i lotnikiem – Howardem Hughesem. Zainspirowani aerodynamicznym kształtem ptaków i ryb sporządzili plany i modele ulepszonych skrzydeł samolotów. Ponadto Lamarr poprawiła system sygnalizacji świetlnej. Mając 27 lat, zgłosiła patent na system łączności, który stworzyła wspólnie z przyjacielem, także artystą – kompozytorem George’em Antheilem. Powołali tę ideę do życia, mając nadzieję na pomoc aliantom podczas II wojny światowej. Jednak ich wynalazek został przechwycony przez władze, za co nie otrzymali rekompensaty. Technologia, którą opracowała Lamarr, pozwala dzisiaj na obsługę wszystkich elektronicznych urządzeń, które wykorzystują wi-fi, Bluetooth czy GPS.
W roli Sandry Kolter w filmie Ziegfeld Girl (Kulisy wielkiej rewii), reż. Robert Leonard, 1941
Naukowa pasja Lamarr przedstawiona na obrazie Bombshell: The Hedy Lamar Story (Hedy Lamarr: Genialna i piękna), reż. Alexandra Dean, 2017
Nancy Grace Roman (1925–2018) – matka teleskopu Hubble’a
Jednym z powodów, dla którego lubię pracować w szkołach, jest możliwość przekonywania kobiet, że mogą zostać naukowczyniami i że nauka może być zabawą. – Nancy Grace Roman
Jej mama, nauczycielka muzyki, wróżyła jej artystyczną przyszłość. Mała Nancy jednak od początku swojej kariery szkolnej podążała śladami ojca – fizyka i matematyka. W 1959 r. Roman, już jako doktorka astronomii, została dyrektorką działu astronomii w nowopowstałej Narodowej Agencji Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej. W czasach, gdy w Ameryce kobiety nie mogły posiadać własnego konta bankowego (do końca lat 60. XX w. założenie go było niewykonalne w niektórych stanach), Roman stała się pierwszą kobietą na kierowniczym stanowisku w NASA. Była odpowiedzialna za planowanie programu satelitów i rakiet; wkrótce zaczęła myśleć nad wysyłaniem w przestrzeń kosmiczną astronomicznych przyrządów badawczych. Mimo odejścia na emeryturę w 1979 r., nie wycofała się z pracy – kontynuowała ją jako konsultantka idei Teleskopu Hubble’a. Koordynowała cały program, w tym przedsięwzięcia badaczy, astronomów, inżynierów oraz przekonywała do jego wsparcia amerykański parlament. Udało jej się zamknąć projekt i zobaczyć teleskop wyniesiony na orbitę przez wahadłowiec Discovery w 1990 r. Dzięki niemu możemy spojrzeć dalej niż kiedykolwiek. Na cześć badaczki nazwano nawet asteroidę – 2516 Roman, a także nowy teleskop NASA – Nancy Grace Roman Space Telescope. Firma LEGO wyprodukowała również linię zestawów Kobiety w NASA, w których, oprócz Roman, znalazły się Margaret Hamilton (informatyczka odpowiedzialna za oprogramowanie systemu pokładowego promów w programie kosmicznym Apollo), Mae Jemison (lekarka, inżynierka i astronautka) i Sally Ride (doktorka fizyki i astronautka).
Nancy Grace Roman z modelem orbitującego obserwatorium słonecznego, 1962
Od lewej: Nancy Roman, Margaret Hamilton, Sally Ride, Mae Jemison jako postacie zestawów LEGO
Ada Lovelace (1815–1852) – pierwsza programistka na świecie
Talent może być ci z czasem wybaczony, geniusz – nigdy. – George Byron, ojciec Ady Lovelace
Miano prorokini ery komputerów i pierwszej informatyczki przyniosła jej publikacja Notes on Charles Babbage’s Analytical Engine (Notatki na temat maszyny analitycznej Charlesa Babbage’a) w 1843 r. Lovelace zestawiła w niej opisy i różnice maszyn liczących, w których widziała potencjał do programowania. Urodziła się jako Augusta Ada Byron – jedyna ślubna córka Georga Byrona, jednego z najważniejszych europejskich poetów romantycznych. Jej matka, matematyczka Anne Isabella Noel, nie pochwalała pisania przez Lovelace poezji. Nakłaniała ją natomiast do zainteresowania się naukami ścisłymi. Robiła to w obawie przed obłędem kierującym humanistyczną duszą jej ojca, który wkrótce po narodzinach Ady opuścił rodzinę. Mentorką Lovelace przez wiele lat była także Mary Somerville, szkocka fizyczka i astronomka. Prekursorka programowania miała jednak artystyczną duszę ojca, dlatego swoje dokonania nazywała „poetycką nauką”. Polegała ona na interdyscyplinarnym łączeniu różnych dyscyplin badawczych i przeplataniu logiki matematycznej ze światem wyobraźni otaczających nas niewidzialnych światów. Jej niezwykły talent doceniono, ustanawiając 8 października Światowym Dniem Ady Lovelace.
Portret Ady Lovelace, Margaret Sarah Carpenter, 1836, Brytyjska Rządowa Kolekcja Sztuki
Autorka: Lilianna Chomicz
Grafika główna: Women of NASA, LEGO, 2017
