Człowiek od zawsze pragnął zgłębiać tajemnice świata i poszerzać swoje horyzonty. Wielkie odkrycia naukowe często kojarzone są z długimi godzinami pracy, systematycznymi badaniami i próbami eksperymentalnymi. Jednak niekiedy los, zwany przypadkiem, staje się największym sprzymierzeńcem naukowców, prowadząc ich do przełomowych odkryć.
W historii nauki miało miejsce wiele zdarzeń, w których odkrycia dokonane przez badaczy nie były zaplanowane. Często zbiegi okoliczności, przypadkowe obserwacje lub nieoczekiwane wyniki doprowadzały do przełomowych innowacji i rewolucji. Poniżej przedstawiamy kilka przykładów niezamierzonych odkryć, które zmieniły nasze spojrzenie na świat i przyczyniły się do postępu w różnych dziedzinach nauki i technologii.
Penicylina
Historia penicyliny zaczyna się w 1928 r., kiedy Alexander Fleming, szkocki bakteriolog o wątpliwym zamiłowaniu do porządku, przypadkowo zauważył, że na pożywkach bakteryjnych hodowanych w jego laboratorium pojawiła się pleśń. Wokół niej zaobserwował strefę, w której nie występowały żadne bakterie. Fleming zrozumiał, że pleśń produkuje substancję zabijającą te organizmy. Ten niezamierzony eksperyment zapoczątkował badania nad penicyliną – pierwszym antybiotykiem, prowadzącym do przemian w medycynie i uratowania milionów ludzkich istnień.
Radioterapia
Pod koniec XIX w. Wilhelm Conrad Roentgen przypadkowo odkrył promieniowanie rentgenowskie, które umożliwiło przeprowadzenie rentgenografii. Dokonał tego, badając promieniowanie katodowe. W eksperymentach tych korzystał z rurki Crookesa owiniętej czarnym materiałem, która zaczęła wydzielać promieniowanie bardziej przenikliwe niż to katodowe. Następnie Roentgen wykonał pierwsze słynne zdjęcie rentgenowskie przedstawiające rękę swojej żony Berthy. Ta technologia miała ogromne znaczenie w medycynie, umożliwiła obrazowanie wewnętrznych struktur ciała bez potrzeby operacji. Warto również wspomnieć, iż Roentgen za to odkrycie otrzymał pierwszą w historii Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki, przyznaną w 1901 r. w Sztokholmie.
Mikrofalówka
W latach 40. XX w. dr Percy Spencer, inżynier w firmie Raytheon zajmującej się produkcją magnetronów (urządzeń generujących mikrofale), pracował nad badaniami związanymi z promieniowaniem elektromagnetycznym. W trakcie przeprowadzania eksperymentów, zauważył coś niezwykłego. Kiedy stał w pobliżu działającego magnetronu, poczuł nagłe ocieplenie i spostrzegł, że kawałek czekolady w jego kieszeni zaczął się topić. To przypadkowe zdarzenie skłoniło Spencera do dalszych dociekań. Zaczął testować różne przedmioty, wystawiając je na działanie mikrofal, co powodowało ich szybkie podgrzewanie. Spencer zrozumiał, że ma do czynienia z potężną technologią, która mogłaby mieć wiele zastosowań, zwłaszcza w dziedzinie gotowania.
Teflon
Teflon, znany również jako politetrafluoroetylen (PTFE), został odkryty przypadkowo w 1938 r. przez chemika Roya Plunketta pracującego w firmie DuPont. Podczas badań nad nowymi czynnikami chłodniczymi Plunkett przeprowadził reakcję chemiczną na gazie tetrafluoroetylenowym. Jednak zamiast oczekiwanego wyniku, zobaczył, że wewnątrz cylindra znajduje się biała, woskowata substancja. Ta niezwykła materia, nazwana teflonem, okazała się nieprzylepna oraz odporna na wysokie temperatury i chemikalia. Odkrycie to otworzyło drogę do szerokiego zastosowania teflonu w przemyśle spożywczym, chemicznym, elektrycznym i medycznym.
***
Jak się okazuje, wiele naukowych rewolucji zostało dokonanych przez czysty przypadek. Choć nauka opiera się na planowaniu, konsekwentnym działaniu i eksperymentowaniu, czasami to właśnie niespodziewane obserwacje oraz wyniki prowadzą do przełomowych odkryć. Wielu naukowców uważa, że przypadkowe doświadczenia są często katalizatorem dla dalszych badań, wyznaczającym nowe ścieżki poznawcze oraz stanowiącym nieodłączny element procesu naukowego. Badacze uczą się być otwarci na nieoczekiwane i niezwykłe wyniki, które nierzadko doprowadzają do nowych odkryć i innowacji. Te nieprzewidziane sytuacje pokazują, że czasami najciekawsze i najważniejsze rzeczy mogą wydarzyć się przypadkowo.
Źródła:
- B. Walter, Najciekawsze przypadkowe odkrycia naukowe!, https://naukatolubie.pl/przypadkowe-odkrycia-naukowe/, [dostęp: 30.05.2023].
- P. Czauderna, Przypadkowe odkrycia, które zmieniły bieg historii. Rentgen, mikrofalę, teflon, czipsy czy Colę zawdzięczamy szczęściu, https://natemat.pl/27627,przypadkowe-odkrycia-ktore-zmienily-bieg-historii-rentgen-mikrofale-teflon-czipsy-czy-cole-zawdzieczamy-szczesciu, [dostęp: 30.05.2023].
Autorki: Julia Kuc, Monika Kompala
Grafika: Martyna Gaweł
