Po pierwszym kwartale 2025 r. dług publiczny wyniósł 1 713,3 mld zł – to o 101,7 mld zł więcej niż rok wcześniej. Znaczną jego część stanowią skarbowe papiery wartościowe, czyli bezpieczne instrumenty finansowe emitowane przez państwo, z których środki służą m.in. do finansowania budżetu i spłaty wcześniejszych długów. Jak dokładnie działają? Zapraszamy do przeczytania niniejszego artykułu!
Zgodnie z definicją na podstawie art. 95 ustawy o finansach publicznych: „Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny”. Dany instrument może być uznany za papier wartościowy wyłącznie wtedy, gdy przewiduje to prawo – na mocy zasady numerus clausus. Zasada ta oznacza tzw. katalog zamknięty – lista określonych elementów w danym przepisie prawnym jest wyczerpująca i nie można do niej dodawać innych. Skarbowe papiery wartościowe nie występują w formie fizycznej, lecz wirtualnej, dlatego są zapisywane na specjalnych rachunkach, zwanych rachunkami bonów skarbowych. Za oddanie pożyczonych środków Skarb Państwa ręczy całym swoim majątkiem, co powoduje, że są uznawane za bezpieczną formę oszczędzania. Możemy je podzielić na trzy rodzaje: bony skarbowe (tzw. weksle skarbowe), obligacje skarbowe, skarbowe papiery oszczędnościowe.
Czym jednak w praktyce się one wzajemnie od siebie różnią? Przyjrzyjmy się im pokrótce i wyjaśnijmy najważniejsze różnice.
Bony skarbowe są krótkoterminowym papierem wartościowym o wartości 10 tys. zł. Ich oprocentowanie jest stałe i ma charakter dyskontowy – zysk inwestora wynika z różnicy między ceną zakupu a wartością nominalną (oficjalnie ustaloną), którą otrzymuje przy wykupie. Wadą jest ich zależność od czynników rynkowych – jest to ryzyko wzrostu albo utraty wartości. Co więcej, są obarczone ryzykiem podatkowym – oznacza to, że niewłaściwe rozliczenie podatku może skutkować finansową stratą. Natomiast zaletą niewątpliwie jest istnienie szybkiej sprzedaży na rynku wtórnym, co pozwala odzyskać pieniądze bez utraty odsetek, gdyż ceny odkupu są ustalane na podstawie wartości rynkowej przez bank. Kupującymi są najczęściej banki komercyjne.
Natomiast obligacja skarbowa – a contrario – jest skarbowym papierem wartościowym o okresie wykupu dłuższym niż rok. Jest oferowana do sprzedaży zarówno w kraju, jak i za granicą, z oprocentowaniem w formie dyskonta lub odsetek. Wartość jednej obligacji jest stała i wynosi 100 zł. Mogą być one zarówno stałooprocentowane, jak również zmiennooprocentowane. Obecnie funkcję Ministra Finansów pełni Andrzej Domański, który zajmuje się ich sprzedażą.
Nie można zapomnieć również o skarbowych papierach oszczędnościowych, które zgodnie z ustawową definicją „są oferowane do sprzedaży osobom fizycznym, stowarzyszeniom, innym organizacjom społecznym i zawodowym oraz fundacjom wpisanym do rejestru sądowego, a w przypadku nierezydentów – również wpisanym do innego rejestru urzędowego, o ile warunki emitowania tak stanowią”.
Jakie jest powiązanie skarbowych papierów wartościowych, a państwowego długu publicznego? Już wyjaśniamy!
Skarbowe papiery wartościowe są narzędziem, dzięki któremu państwo pozyskuje pieniądze na finansowanie swoich wydatków. Kiedy rząd potrzebuje środków na realizację budżetu, a wpływy z podatków są niewystarczające, emituje właśnie te papiery. Kupując obligacje czy bony skarbowe, inwestorzy pożyczają państwu pieniądze. W zamian państwo zobowiązuje się zwrócić pożyczoną kwotę wraz z odsetkami w określonym terminie. Suma wszystkich wyemitowanych i niewykupionych skarbowych papierów wartościowych stanowi część państwowego długu publicznego. Dług publiczny to więc suma wszystkich zobowiązań finansowych państwa, a papiery wartościowe są jednym z jego elementów.
Wysokość emisji skarbowych papierów wartościowych nie jest przypadkowa – określają ją limity zawarte w ustawie budżetowej, która precyzuje, ile środków państwo może pożyczyć w danym roku. Ustawa budżetowa obowiązuje przez rok – zaczyna się wraz z początkiem roku kalendarzowego, a kończy z jego upływem. W tym przedziale czasowym jest to tzw. ,,rok budżetowy’’. Ustawa ta ma bardzo istotne znaczenie dla funkcjonowania całego państwa, ponieważ została wskazana w Konstytucji RP, w rozdziale X zatytułowanym „Finanse publiczne”.
Podsumowując, skarbowe papiery wartościowe pełnią kluczową rolę w finansowaniu wydatków państwa. Dzięki nim rząd może pozyskiwać środki na realizację bieżących potrzeb czy spłatę wcześniejszych zobowiązań. Choć występują w różnych formach – od krótkoterminowych bonów skarbowych, przez obligacje o dłuższym terminie wykupu, aż po papiery oszczędnościowe – łączy je jedno: są uważane za jedne z najbezpieczniejszych instrumentów inwestycyjnych, gwarantowanych majątkiem państwa. Wysokość ich emisji jest ściśle regulowana przez ustawę budżetową. Zrozumienie ich roli pozwala lepiej pojąć mechanizmy finansowania państwa i wpływ długu publicznego na gospodarkę, a także uświadamia, że każdy inwestor – nawet indywidualny – może uczestniczyć w tym procesie, stając się częścią systemu finansowego kraju.
Autorka: Martyna Kusaj
Grafika: Pixabay
Źródła:
1 Ustawa o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz. U. 2009 Nr 157 poz. 1240,
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20091571240/U/D20091240Lj.pdf
2Zadłużenie sektora finansów publicznych, publikator: Damian Brzuszek https://www.gov.pl/web/finanse/zadluzenie-sektora-finansow-publicznych, [dostęp: 10.06.2025]
3Bank Gospodarstwa Krajowego, Bony skarbowe, https://www.bgk.pl/produkty/bony-skarbowe/
4 Konstytucja Rzeczypospolitejpolskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
5 Obligacje Skarbowe, https://www.obligacjeskarbowe.pl [dostęp 08.09.2025]
Grafika obrazująca państwowy dług publiczny w 2025 r. [ze strony: https://www.gov.pl/web/finanse/zadluzenie-sektora-finansow-publicznych]
