Atopowe zapalenie skóry (AZS, ang. atopic dermatitis) to jedna z najczęstszych przewlekłych chorób zapalnych skóry, która dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych. Choć wiedza medyczna na temat AZS znacznie się poszerzyła w ostatnich latach, wokół tej przypadłości wciąż krąży wiele mitów. Brak zrozumienia natury AZS może prowadzić do opóźnionego leczenia, stygmatyzacji pacjentów, a nawet pogorszenia jakości ich życia.
MIT: AZS to tylko problem kosmetyczny
FAKT: AZS to choroba immunologiczna wpływająca na cały organizm
Choć objawy AZS manifestują się przede wszystkim na skórze, ich źródłem jest złożona interakcja pomiędzy dysfunkcją bariery naskórkowej a nieprawidłową odpowiedzią immunologiczną organizmu. Skóra pacjenta z AZS jest przewlekle sucha, nadreaktywna i podatna na mikrourazy, co ułatwia przenikanie alergenów, drobnoustrojów i substancji drażniących. W odpowiedzi organizm aktywuje limfocyty, prowadząc do produkcji cytokin, które nasilają stan zapalny i świąd. Badania wskazują, że osoby z AZS doświadczają istotnego spadku jakości życia, porównywalnego z pacjentami z cukrzycą typu pierwszego czy nadciśnieniem tętniczym.
MIT: Atopowe zapalenie skóry jest chorobą zakaźną
FAKT: AZS nie przenosi się z człowieka na człowieka
AZS nie jest wywołane przez patogeny i nie można się nim zarazić – w odróżnieniu od grzybicy, świerzbu czy innych zakaźnych dermatoz. Niepokój budzi natomiast fakt, że u ponad 90% pacjentów z AZS dochodzi do kolonizacji skóry przez Staphylococcus aureus, co może prowadzić do wtórnych zakażeń bakteryjnych. Niemniej sama obecność AZS nie jest stanem zakaźnym. Edukacja społeczna w tym zakresie jest niezbędna, aby zapobiegać wykluczeniu i stygmatyzacji osób dotkniętych chorobą.
MIT: AZS to choroba dzieci – z czasem się z niej wyrasta
FAKT: AZS może utrzymywać się przez całe życie lub ujawnić się w dorosłości
Choć AZS często rozpoczyna się przed ukończeniem piątego roku życia (około 60% przypadków), dotyka także 10–30% dorosłych (tzw. adult-onset atopic). Wiele dzieci „wyrasta” z objawów skórnych, ale zachowuje predyspozycje atopowe, co może przejawiać się w postaci astmy czy alergicznego nieżytu nosa. Przebieg choroby jest indywidualny – częste są nawroty objawów po okresie remisji, także u osób dorosłych.
MIT: Emolienty wystarczą, by wyleczyć AZS
FAKT: Emolienty są podstawą pielęgnacji, ale leczenie często wymaga leków przeciwzapalnych
Emolienty to wyroby medyczne, które wspomagają odbudowę bariery naskórkowej i ograniczają utratę wody. Ich regularne stosowanie zmniejsza częstość zaostrzeń. Jednak w okresach aktywnego stanu zapalnego niezbędne są leki przeciwzapalne: miejscowe kortykosteroidy lub inhibitory kalcyneuryny (np. takrolimus, pimekrolimus). W umiarkowanych i ciężkich przypadkach konieczne może być leczenie systemowe – metotreksat, cyklosporyna lub nowoczesne leki biologiczne, takie jak dupilumab. Leczenie zawsze powinno być indywidualnie dostosowane do wieku osoby chorej, lokalizacji zmian i nasilenia objawów.
MIT: Dieta jest głównym czynnikiem wywołującym AZS
FAKT: Dieta wpływa na chorobę tylko wtedy, gdy istnieją potwierdzone alergie pokarmowe
Choć AZS i alergie pokarmowe często współistnieją u dzieci, nie oznacza to, że eliminacja pokarmów „w ciemno” poprawi stan skóry. Tylko w przypadkach udokumentowanej alergii IgE-zależnej (np. na mleko, jajka, orzeszki) wprowadzenie diety eliminacyjnej może przynieść poprawę. Niekontrolowane eliminacje bez diagnostyki mogą prowadzić do niedoborów pokarmowych i zaburzeń wzrostu u dzieci. Decyzje dietetyczne powinny być podejmowane w porozumieniu z alergologiem i dietetykiem klinicznym.
MIT: Promieniowanie słoneczne leczy AZS
FAKT: Słońce może łagodzić objawy, ale też je nasilać
Umiarkowana ekspozycja na promieniowanie UVB rzeczywiście może działać immunosupresyjnie i łagodzić objawy AZS. Dlatego właśnie fototerapia UVB 311 nm jest jedną z opcji terapeutycznych w leczeniu średnio-ciężkiego AZS. Jednak nadmierna ekspozycja na słońce może prowadzić do fotodermatoz, przesuszenia skóry, a w dłuższej perspektywie – zwiększać ryzyko nowotworów skóry. U niektórych pacjentów z AZS występuje również nadwrażliwość na UV. Dlatego ekspozycja słoneczna powinna być kontrolowana, z zastosowaniem filtrów mineralnych.
MIT: Stres nie wpływa na przebieg choroby
FAKT: Stres psychiczny może wyzwalać i nasilać objawy AZS
Mechanizmy neuroimmunologiczne odgrywają istotną rolę w patogenezie AZS. W sytuacjach stresowych dochodzi do aktywacji osi HPA (podwzgórze–przysadka–nadnercza) oraz uwalniania neuropeptydów i cytokin prozapalnych, które mogą prowadzić do nasilenia świądu i wykwitów skórnych. Dlatego w leczeniu AZS coraz częściej uwzględnia się elementy terapii psychologicznej – techniki relaksacyjne, terapię poznawczo-behawioralną, a nawet psychodermatologię, czyli dziedzinę łączącą zagadnienia psychologii i dermatologii.
MIT: AZS to tylko choroba skóry
FAKT: AZS to część tzw. marszu atopowego i choroba o charakterze ogólnoustrojowym
Pacjenci z AZS często cierpią również na inne choroby atopowe – alergiczny nieżyt nosa, astmę, pokrzywkę przewlekłą. Ten ciąg zjawisk określany jest jako marsz atopowy. Co więcej, AZS wiąże się także ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zespołu metabolicznego oraz depresji. Dlatego konieczna jest interdyscyplinarna opieka nad pacjentem – nie tylko dermatologiczna, ale też psychologiczna i internistyczna.
MIT: AZS można całkowicie wyleczyć
FAKT: AZS to choroba przewlekła, którą można kontrolować, ale nie całkowicie wyleczyć
Współczesna medycyna nie zna metody całkowitego wyleczenia AZS. Celem terapii jest uzyskanie i utrzymanie remisji objawów, ograniczenie liczby zaostrzeń, poprawa jakości życia i profilaktyka powikłań. Regularne stosowanie emolientów, unikanie czynników drażniących, leczenie farmakologiczne oraz edukacja pacjenta stanowią filary skutecznej kontroli choroby.
Tekst: Martyna Mydlikowska, Gabriela Chlebowska
Grafika: Pixabay.com
Źródła:
Arndt J., Smith N., Tausk F., Stress and atopic dermatitis, „Current Allergy and Asthma Reports” 2008, nr 8(4), s. 312–317.
Bieber T., Atopic dermatitis, „The New England Journal of Medicine” 2008, nr 358(14), s. 1483–1494.
Medcyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pediatria, [dostęp:31.12.2024].
Silverberg J. I., Comorbidities and the impact of atopic dermatitis, „Ann Allergy Asthma Immunol” 2019, nr 123(2), s. 144–151.
Wollenberg A., et al., Consensus-based European guidelines for treatment of atopic eczema in adults and children: part I, „Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology” 2018, nr 32, s. 657–682.
