Prawno-rodzinny status osób homoseksualnych oraz ich związki są w Polsce źródłem wielu kontrowersji. Jednym z najważniejszych punktów spornych jest kwestia legalności adopcji dzieci przez osoby o orientacji homoseksualnej. Istotne jest ustalenie, czy odmowa zgody na adopcję wyłącznie ze względu na orientację kandydata na rodzica adopcyjnego, w sytuacji, gdy prawo przewiduje możliwość przysposobienia dziecka przez osobę samotną, daje się pogodzić z zasadą równego traktowania.
Rozstrzygnięcie tej kwestii w kontekście polskiego prawa zyskuje na znaczeniu, zwłaszcza w obliczu rosnącej liczby państw, które zezwalają na adopcję dzieci przez osoby lub pary homoseksualne. Wśród tych krajów dominują państwa wysoko rozwinięte, należące do europejskiego kręgu kulturowego.
W niektórych krajach ustawodawca zezwala na przysposobienie przez osobę pozostającą w jednopłciowym związku partnerskim dziecka drugiego partnera, jednocześnie nie dopuszczając jednak wspólnej adopcji przez pary jednopłciowe. Tendencja do rozszerzania kręgu osób uprawnionych do ubiegania się o przysposobienie dziecka o pary homoseksualne znalazła odzwierciedlenie w regulacjach prawno-międzynarodowych opracowanych w ramach Rady Europy. W Europejskiej konwencji o przysposobieniu dzieci z 1967 r. adopcja była ograniczona do małżeństw i osób samotnych, jednak w zrewidowanej wersji tej konwencji z 2008 r. zakres uprawnionych do ubiegania się o adopcję został znacznie rozszerzony. Art. 7 zrewidowanej konwencji określa, że „Prawo powinno dopuszczać możliwość przysposobienia dziecka przez: a) dwie osoby odmiennej płci i. będące małżeństwem, bądź ii. jeśli prawo wewnętrzne przewiduje taką możliwość, które zawarły wspólnie zarejestrowany związek partnerski; b) przez jedną osobę”. Dodatkowo państwa-strony mają możliwość rozszerzenia stosowania konwencji na pary jednopłciowe będące małżeństwami lub zawierające zarejestrowany związek partnerski, a także na pary heteroseksualne oraz jednopłciowe żyjące w stabilnych związkach. Wprowadzenie tego zapisu do zrewidowanej konwencji było wynikiem faktu, że ograniczenie z konwencji z 1967 r. do małżeństw heteroseksualnych stało się powodem jej wypowiedzenia przez Szwecję, a później częściowo przez Wielką Brytanię i Norwegię. Aby uniknąć kolejnych wypowiedzeń, podjęto prace nad nowelizacją, które doprowadziły do wprowadzenia omawianych powyżej przepisów. Jak natomiast przedstawia się kwestia adopcji przez osoby homoseksualne w polskim porządku?
Trzeba zauważyć, że ustanowienie stosunku rodzinnego pomiędzy dzieckiem a osobą dokonującą adopcji należy do wyłącznej kompetencji sądu, kierującego się zasadą dobra dziecka. Przysposabiający nie ma tutaj żadnego uprawnienia, a tym bardziej roszczenia (żądania). Zgodnie z art. 115 KRO dopuszczalne jest wspólne przysposobienie dziecka przez małżonków, więc adopcja przez parę niemającą statusu małżeństwa, w tym parę jednopłciową, jest niedopuszczalna. Istnieje też możliwość dokonania adopcji przez jedną osobę, „jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego” (art. 114 KRO). Część autorów wskazuje, że przeciwko dopuszczeniu adopcji dzieci przez osoby homoseksualne w polskim prawodawstwie przemawiają argumenty konstytucyjno-prawne, w tym preferowany przez polskiego ustawodawcę model rodziny, wyrażony w art. 18 Konstytucji RP: „Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej”. Jak jednak wygląda adopcja przez osoby o orientacji homoseksualnej w kontekście prawa do założenia rodziny?
Trzeba w tym przypadku odwołać się do tego, co twierdzi na ten temat Trybunał Praw Człowieka. Zdaniem Trybunału, prawo do adopcji bezpośrednio nie wynika z prawa do prywatności czy życia rodzinnego. Należałoby tutaj stwierdzić, że prawo do życia rodzinnego chroni istniejące więzi, stąd nasuwa się pytanie, czy można je rozszerzyć na prawo do stworzenia rodziny poprzez adopcję. Twórcy Zasad Yogyakarty uważają, że prawo do założenia rodziny przysługuje także osobom LGBTQ+. Zauważamy jednak odmienne opinie różnych ekspertów. To dlatego, że większość interpretacji opiera się na tym, że prawo do założenia rodziny jest związane z małżeństwem. Część ekspertów twierdzi, że rodzina powinna być definiowana w sposób tradycyjny, a inni uważają, że prawo powinno być bardziej elastyczne i uwzględniać różne formy rodzin.
Wiele kontrowersji budzi pytanie, czy pary homoseksualne powinny mieć prawo adoptować dzieci. Przeciwnicy adopcji przez osoby LGBTQ+ argumentują, że dziecko potrzebuje matki i ojca, aby mogło się prawidłowo rozwijać. Uważają, że wychowanie przez dwie osoby tej samej płci może wywierać negatywny wpływ na psychikę takiego dziecka. Jeżeli chodzi o zwolenników adopcji przez pary homoseksualne, to twierdzą oni, że orientacja seksualna tak naprawdę nie powinna być przeszkodą w budowaniu rodziny. Ich zdaniem miłość i troska są najważniejsze dla prawidłowego rozwoju dziecka, a w tej kwestii nie ma znaczenia płeć rodziców. Należy również wspomnieć, że Europejski Trybunał Praw Człowieka ma wśród swoich orzeczeń stanowiska, które na przestrzeni lat znacząco ewoluowały. Na początku Trybunał być dość restrykcyjny w tej kwestii, natomiast z czasem zaczął uznawać, że dyskryminacja par homoseksualnych w kwestii adopcji jest niezgodna z prawem. Trybunał podkreślił, że nie istnieją dowody naukowe, które miałyby potwierdzić, że dzieci wychowywane przez pary jednopłciowe mają problemy rozwojowe.
Gdy mówi się o adopcji dziecka przez pary homoseksualne, często pojawia się pytanie o dobro dziecka, głównie o jego tożsamość. Konwencja o prawach dziecka nakłada na państwa obowiązek poszanowania tego prawa. Według naukowców tożsamość dziecka kształtuje się m.in. poprzez więzi rodzinne. Zmiana środowiska rodzinnego może zakłócić ten proces, jednak badania naukowe nie potwierdzają jednoznacznie, że dzieci wychowywane przez pary homoseksualne mają większe problemy z budowaniem swojej tożsamości niż rówieśnicy z rodzin heteronormatywnych.
Podsumowując, kwestia adopcji dzieci przez osoby homoseksualne budzi liczne kontrowersje w Polsce, zwłaszcza w kontekście równego traktowania i zasady dobra dziecka. Coraz więcej państw, szczególnie w Europie, dopuszcza adopcję przez pary jednopłciowe, co znalazło odzwierciedlenie w międzynarodowych regulacjach, takich jak zrewidowana Europejska Konwencja o Przysposobieniu Dzieci. W polskim prawie wspólna adopcja jest możliwa jedynie dla małżeństw, a więc pary jednopłciowe nie mają takiej możliwości, choć pojedyncze osoby mogą przysposobić dziecko, jeśli spełniają określone warunki. Argumenty przeciwników adopcji przez osoby LGBTQ+ koncentrują się na potrzebie wychowania przez matkę i ojca, podczas gdy zwolennicy podkreślają znaczenie miłości i troski jako kluczowych dla rozwoju dziecka. Europejski Trybunał Praw Człowieka stopniowo zmienia stanowisko w tej kwestii, uznając, że dyskryminacja par homoseksualnych w zakresie adopcji nie znajduje podstaw w dowodach naukowych.
Tekst: Martyna Kusaj, Weronika Jędrak
Zdjęcie: Laura Zimnik
