Wszystko się zmienia, Kodeks karny także. Oto najistotniejsze modyfikacje wprowadzone październikową nowelizacją, o których powinieneś wiedzieć.
Paremię Ignorantia iuris nocet, czyli „nieznajomość prawa szkodzi”, słyszał choć raz w życiu chyba każdy. Z tego właśnie powodu w poniższym artykule przybliżymy Wam naszym zdaniem najważniejsze i najciekawsze zmiany w Kodeksie karnym (dalej stosujemy skrót: kk), które weszły w życie 1 października 2023 r.
Reforma wprowadziła znaczną modyfikację katalogu kar (art. 32 kk); sankcja 25 lat pozbawienia wolności jako odrębna kara została uchylona. Ustawodawca zdecydował się natomiast na podwyższenie górnej granicy wymiaru sankcji pozbawienia wolności (37 kk), wobec czego obecnie kara ta wynosi od 1 miesiąca do 30 lat (wcześniej maksymalna kara wynosiła 15 lat, a jeśli doszło do jej nadzwyczajnego obostrzenia – 20 lat). Jeśli więc w Kodeksie karnym przy przestępstwie zagrożonym karą pozbawienia wolności nie zakreślono górnej granicy wymiaru tej kary, oznacza to, że najdłużej będzie mogła ona trwać właśnie wyżej wspomniane 30 lat.
Ustawodawca uargumentował konieczność wprowadzenia tej reformy tym, że przyczyni się ona do zwiększenia dyskrecjonalności sędziowskiej (czyli zapewni sędziom większą swobodę decyzji w zakresie wymierzania długości sankcji) oraz umożliwi orzeczenie w pełni zindywidualizowanej kary dla sprawcy.
Celem ustawodawcy było również podniesienie poziomu bezpieczeństwa obywateli, czyli lepsza realizacja funkcji ochronnej i prewencyjnej prawa karnego. W tym miejscu stawiamy Czytelnikom pytanie: Czy sądzicie, że zaostrzenie wymiaru tej konkretnej kary rzeczywiście się temu przysłuży?
W nowelizacji dodany został do kodeksu art. 10 §2a – stanowi on, iż nieletni, który po ukończeniu 14 lat, a przed ukończeniem 15 lat dopuści się czynu zabronionego w postaci zabójstwa w typie kwalifikowanym (tzn. o większej szkodliwości społecznej, np. ze szczególnym okrucieństwem), może odpowiadać na zasadach określonych w kk, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają oraz zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że stosowanie środków wychowawczych lub poprawczych nie jest w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego. To naprawdę duża zmiana, ponieważ do tej pory najmłodszy sprawca, który ponosił odpowiedzialność na zasadach przewidzianych w kodeksie, musiał mieć ukończone 15 lat i popełnić któreś z przestępstw szczególnie haniebnych wymienionych w art. 10 §2, choć nawet wówczas tego rodzaju odpowiedzialność stosowano tylko w wyjątkowych przypadkach (również określonych w tej normie prawnej); natomiast według zasady ogólnej za popełnienie czynu zabronionego odpowiada ten, kto się go dopuścił po ukończeniu 17 lat. Projektodawca w uzasadnieniu do tego nowego przepisu zaznaczył, że minimalny wiek odpowiedzialności karnej w państwach europejskich wynosi od 10 do 18 lat, w związku z czym podane rozwiązanie nie odbiega od standardów przewidzianych w innych krajach Unii Europejskiej.
Należy wspomnieć także o zmianie dotyczącej zasad i dyrektyw wymiaru kary, które zawiera art. 53 kk. Wcześniej ich zapis był dość ogólnikowy, teraz znacznie go uszczegółowiono i dokonano wyliczenia niezupełnego w zakresie okoliczności obciążających i łagodzących (mieszczą się one w dodanych do art. 53 §2a i §2b kk) – należy jednak zaznaczyć, że nie jest to katalog zamknięty (co oznacza, że oprócz wymienionych w tych przepisach ustawowych okoliczności obciążających i łagodzących można także inne okoliczności uznać za przemawiające za złagodzeniem/zaostrzeniem kary w poszczególnych indywidualnych przypadkach. Po stronie sądu będzie leżało ustalenie, czy daną okoliczność w ten sposób zakwalifikować). Okoliczności obciążające to m.in: popełnienie przestępstwa z premedytacją, we współdziałaniu z nieletnim lub z wykorzystaniem jego udziału oraz działanie ze szczególnym okrucieństwem (art. 53 §2a kk). Natomiast wśród okoliczności łagodzących można wymienić: popełnienie przestępstwa pod wpływem gniewu, strachu lub wzburzenia, usprawiedliwionych okolicznościami zdarzenia, pojednanie się z pokrzywdzonym czy też dobrowolne ujawnienie popełnionego przez siebie przestępstwa organowi powołanemu do ścigania przestępstw (art. 53 §2b kk). W przywołanych normach wyszczególniono o wiele więcej okoliczności obciążających i łagodzących niż wymieniłyśmy, dlatego zachęcamy do samodzielnego zapoznania się z nimi po przeczytaniu naszego artykułu.
Następna istotna modyfikacja dotyczy instytucji przedawnienia (art. 101 §1 pkt 1 kk). Przed nowelizacją karalność czynu stanowiącego zbrodnię zabójstwa ustawała, jeśli od czasu jej popełnienia upłynęło 30 lat. Teraz sami możemy zadać sobie pytanie: czy to dużo? Jeśli Wasza odpowiedź brzmi twierdząco, to zaskakującym może wydać się fakt, że po nowelizacji Kodeksu karnego termin ten uległ wydłużeniu do 40 lat.
Ważne zmiany możemy również zauważyć w instytucjach związanych z tzw. poddaniem sprawcy próbie, przede wszystkim w zakresie warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary. Najważniejszą modyfikacją jest dodanie §4 do art. 77 kk, dzięki któremu sąd, wymierzając karę dożywotniego pozbawienia wolności, może orzec (lecz nie musi) zakaz warunkowego zwolnienia sprawcy, jeśli charakter i okoliczności czynu oraz właściwości osobiste sprawcy wskazują, że jego pozostanie na wolności spowoduje trwałe niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia czy też wolności lub wolności seksualnej innych osób. Innym przepisem dotyczącym tej instytucji, który też został znowelizowany, jest przepis art. 78 §3 kk. Teraz skazanego na dożywotnie pozbawienie wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 30 lat kary (wcześniej wystarczało odbycie 25 lat kary). Zmianie uległ również art. 80 §3 kk. Została tutaj określona długość okresu próby (czyli czasu, w którym warunkowo zwolniony powinien powstrzymywać się od popełniania przestępstw i wykonywać nałożone na niego na ten czas obowiązki, aby ponownie nie został umieszczony w zakładzie karnym) w przypadku warunkowego zwolnienia z kary dożywotniego pozbawienia wolności. Od teraz ma on trwać dożywotnio, do tej pory wynosił zaś 10 lat.
Ciekawa w tym wszystkim wydaje się także instytucja tzw. małego świadka koronnego. Zgodnie z art. 60 §3 kk jest nim sprawca współdziałający z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia. Wcześniej wobec takiej osoby sąd obligatoryjnie stosował nadzwyczajne złagodzenie kary, a także mógł warunkowo zawiesić jej wykonanie. Po nowelizacji rozstrzygnięcia te będzie mógł stosować w ten sam sposób, ale tylko na wniosek prokuratora.
Jak możemy zauważyć, zmiany w Kodeksie karnym, które weszły w życie w październiku 2023 r., są naprawdę istotne. W tym artykule przedstawiłyśmy jedynie kilka spośród wielu ważnych modyfikacji. Polecamy zapoznać się z tą nowelizacją, mając w pamięci paremię przywołaną na wstępie.
Tekst: Martyna Kusaj, Weronika Jędrak
Zdjęcie: Katarzyna Sajdych
