Każdy z nas na różnych etapach swojego życia popełnia rozmaite błędy. W zdecydowanej większości dotyczą one błahostek, jednak zdarzają się i takie, które mają bezpośredni wpływ nie tylko na nas, ale także na osoby postronne, które powierzają w nasze ręce swoje życia.
Udając się do lekarza, całkowicie powierzamy ocenę naszego stanu zdrowia obcej osobie, bez weryfikacji jej kompetencji i umiejętności. Wynika to z kilku kwestii; po pierwsze – nie mamy pojęcia, co może nam dolegać, po drugie – chcemy potwierdzić swoje przypuszczenia i zweryfikować informacje lub skonfrontować już uzyskaną diagnozę z inną opinią. Co jednak w sytuacji, kiedy osoba, którą obdarzyliśmy zaufaniem, popełni błąd rzutujący na całe nasze życie? Tym właśnie zagadnieniem zajmiemy się dzisiaj. Błąd leczniczy – czym właściwie jest i czy z tej przyczyny można wyciągnąć konsekwencje prawne względem lekarza, a jeśli tak, to w jaki sposób?
Mianem błędu leczniczego (in. medycznego) określamy sytuację, w której lekarz lub osoba z personelu medycznego popełnia błąd lub dopuszcza się zaniedbania, prowadzącego do szkody dla zdrowia pacjenta. Pojęcie to obejmuje bardzo szeroki zakres działań, takich jak:
- Błąd diagnostyczny (inaczej zwany błędem w rozpoznaniu): to sytuacja, w której lekarz niepoprawnie rozpoznaje stan pacjenta, co prowadzi do opóźnienia wydania prawidłowej diagnozy i pogorszenia się stanu chorego;
- Błąd w leczeniu: obejmuje błędy w wyborze i zastosowaniu odpowiedniego sposobu leczenia lub terapii. Może skutkować pogorszeniem się stanu zdrowia pacjenta, wywołać reakcje alergiczne lub niepożądane skutki uboczne spowodowane przez zastosowane leki oraz wymusić konieczność dodatkowych zabiegów w celu naprawienia powstałych szkód;
- Błąd w przepisywaniu leków: dotyczy popełniania błędów przy przepisywaniu leków np. zalecenie nieodpowiedniego dawkowania, co prowadzi do pogorszenia stanu chorego, nieuwzględnienie interakcji pomiędzy lekami, podnosząc ryzyko wystąpienia szkodliwych skutków działania preparatów ze sobą reagujących, czy też przeoczenie uczulenia pacjenta na któryś ze składników farmaceutyku, co może wywołać reakcje alergiczne lub wystąpienie niepożądanych skutków ubocznych. Ponadto błąd ten może powodować nieskuteczną walkę z chorobą pacjenta;
- Błąd proceduralny: związany z błędnym przeprowadzeniem procedur medycznych, takich jak niewłaściwe umieszczenie cewnika, nieprawidłowe wykonanie zabiegu lub błędne odczytywanie wyników testów. Może skutkować powikłaniami lub uszkodzeniami ciała, koniecznością wykonania dodatkowych zabiegów w celu usunięcia konsekwencji błędu oraz licznymi infekcjami;
- Błąd komunikacyjny: występuje przy braku jasnej i dokładnej komunikacji między członkami personelu medycznego, co może prowadzić do niewłaściwej lub opóźnionej opieki nad chorym oraz do błędnego zrozumienia pacjenta lub przekazania nieprawdziwych informacji o jego stanie zdrowia. Powoduje to zwiększenie uczucia skołowania u chorych i niepewności co do ich stanu oraz niezadowolenia pacjentów z działań pracowników ochrony zdrowia;
- Błąd nadzoru: obejmuje zaniedbania lub błędy w monitorowaniu pacjenta, nieprawidłowe reagowanie na zmiany w stanie zdrowia chorego lub niewłaściwe śledzenie postępów terapii. Powoduje opóźnienie w zaobserwowaniu i reakcji na pogorszenie się stanu pacjenta, poważne powikłania lub szkody wynikające z braku monitorowania parametrów zdrowotnych oraz konieczność dłuższej rekonwalescencji lub dodatkowych interwencji medycznych.
Wiedząc już, na czym polega błąd medyczny, warto ująć go w liczby, aby zobrazować skalę jego występowania. W Polsce, uśredniając dane, każdego roku dochodzi do ok. 30 tys. błędów medycznych. Jedynie ok. 15% z nich staje się obiektem zainteresowania prokuratury – najczęściej wskutek złożonych przez pokrzywdzonych zawiadomień o możliwości popełnienia przestępstwa. Dzięki temu w prokuraturach w 2021 r. wszczęto 1751 spraw o błędy medyczne, lecz, niestety, tylko w przypadku 216 wniesiono do sądu akt oskarżenia. Spośród nich jednak niewiele zakończyło się skazaniem lub warunkowym umorzeniem postępowania.
Pacjent ma prawo podjąć odpowiednie kroki prawne przy błędzie medycznym. Pociągnięcie do odpowiedzialności podmiotu, który dokonał błędu leczniczego, ma za zadanie wyłączyć go z dalszego pełnienia funkcji, a tym samym zapobiec kolejnym naruszeniom z jego strony. Kto jednak będzie ponosić odpowiedzialność w tym zakresie – lekarz czy szpital? I oto pojawia się ulubiona fraza prawników – „to zależy”:
- Lekarz ponosi indywidualną odpowiedzialność za błąd medyczny, gdy nie dostarcza należytej staranności w świadczeniu usług medycznych, czyli dokonuje nieprawidłowej diagnozy, nienależycie wykonuje procedurę medyczną, nie udziela odpowiedniej opieki lub błędnie przepisuje leki;
- Szpital ponosi odpowiedzialność za niedopełnienie odpowiednich standardów opieki medycznej czy niewystarczające przeszkolenie personelu. Dotyczy to więc błędów wynikających z zaniedbania lub niewykonywania obowiązków przez pracowników szpitala;
- Gdy lekarz jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, nie odpowie za błąd medyczny osobiście – odpowiedzialność za jego błędy ponosi pracodawca. Natomiast lekarz zatrudniony na podstawie kontraktu ponosi odpowiedzialność solidarną ze szpitalem, w którym pracuje.
Swoich roszczeń pacjent może dochodzić na gruncie zarówno przepisów postępowania karnego, jak i cywilnego.
- Postępowanie karne:
Krok 1 – złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa do prokuratury lub policji. Aby móc skutecznie dochodzić swoich praw, niezbędne jest skompletowanie wszelkich dokumentów medycznych, które mogą stanowić dowód w sprawie. Warto skorzystać z pomocy prawnika specjalizującego się w prawie medycznym, który będzie reprezentować pacjenta. Zawiadomienie można złożyć ustnie lub na piśmie. Powinno ono zawierać informacje dotyczące błędu medycznego, miejsca jego popełnienia oraz wskazywać dane osób, które się go dopuściły – członków personelu medycznego oraz lekarza. Prokuraturą właściwą dla sprawy o błąd medyczny będzie prokuratura rejonowa właściwa miejscowo dla siedziby szpitala albo innej placówki, w której doszło do błędu.
Krok 2 – postępowanie przygotowawcze. Etap ten prowadzi policja lub prokurator. Od momentu wydania postanowienia o przedstawieniu lekarzowi zarzutów staje się on stroną postępowania przygotowawczego, czyli podejrzanym. Przysługuje mu prawo do obrony, którą może realizować osobiście lub poprzez ustanowionego obrońcę, tj. adwokata lub radcę prawnego. Ponadto ma on również inne uprawnienia, w tym prawo do odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na pytanie oraz do zgłaszania dowodów. Postępowanie przygotowawcze kończy się wniesieniem do sądu aktu oskarżenia lub umorzeniem postępowania. Z chwilą wniesienia aktu oskarżenia do sądu lekarz staje się oskarżonym, czyli stroną postępowania sądowego.
Krok 3 – postępowanie sądowe. Lekarzowi, który w tym stadium występuje jako oskarżony, przysługują te same uprawnienia, co na etapie postępowania przygotowawczego oraz inne, bezpośrednio powiązane z procedurą sądową, np. ma możliwość składania wniosków o wyłączenie sędziego, zaskarżania wyroków itp. Ponadto oskarżony może złożyć wniosek o tzw. dobrowolne poddanie się karze, którego uwzględnienie skutkuje skróceniem procesu, gdyż wtedy już nie przeprowadza się rozprawy lub następnych rozpraw i postępowania dowodowego. Postępowanie to kończy się wydaniem wyroku.
Nie ma odrębnej ustawy określającej, za popełnienie jakich czynów grozi lekarzowi pociągnięcie do odpowiedzialności karnej. Stosuje się więc przepisy Kodeksu karnego. Lekarz może odpowiadać m.in. za:
- przestępstwo z art. 150 – zabójstwo eutanatyczne,
- przestępstwo z art. 155 – nieumyślne spowodowanie śmierci,
- przestępstwo z art. 156 §2 – nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
- przestępstwo z art. 157a – nieumyślne spowodowanie uszkodzenia ciała dziecka poczętego lub rozstroju zdrowia zagrażającego jego życiu (chyba że czyny te są następstwem działań leczniczych, koniecznych dla uchylenia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo dziecka poczętego – wtedy lekarz nie popełnia przestępstwa, a więc nie ponosi odpowiedzialności),
- przestępstwo z art. 160 §3 – nieumyślne narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
- przestępstwo z art. 192 – wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta,
- przestępstwo z art. 266 – ujawnienie tajemnicy lekarskiej.
2. Postępowanie cywilne:
Krok 1 – pozew poszkodowanego / najbliższych poszkodowanego. Pismo to wszczyna postępowanie. Wnosi się je do sądu właściwego dla sprawy. Będzie nim sąd rejonowy, chyba że nasze roszczenie przekracza 100 tys. zł, wtedy – okręgowy, właściwy miejscowo dla siedziby placówki leczniczej / miejsca zamieszkania lekarza. Poszkodowany / najbliżsi poszkodowanego stają się powodami, a lekarz / podmiot leczniczy staje się pozwanym.
Krok 2 – dowodzenie. Co do zasady, to na powodzie ciąży obowiązek udowodnienia wszelkich okoliczności, z których wywodzi skutki prawne, a więc musi wykazać, że do błędu doszło. Pozwany równocześnie może dostarczać dowody na swoją niewinność, ale nie musi tego robić. Istotne jednak jest to, że bezczynność strony biernej (pozwanego) może przynieść w pewnych aspektach ujemne skutki procesowe. W postępowaniu cywilnym strona lepiej przygotowana ma większe szanse na korzystniejsze rozstrzygnięcie. Jeśli więc powód będzie czynnie uczestniczyć w procesie, a jego dowody uwiarygodnią zaistnienie błędu, zaś lekarz/szpital nie dowiedzie, że działał prawidłowo, to konsekwencją niewykazania przez pozwanego braku jego winy będzie przegranie sprawy i obciążenie go kosztami procesu.
Krok 3 – potencjalne roszczenia. Stwierdza się jaka szkoda zaistniała – majątkowa czy niemajątkowa. Ta kwestia decyduje o tym, czy powód będzie mógł dochodzić odszkodowania, zadośćuczynienia bądź renty:
- Szkoda majątkowa oznacza uszczerbek w majątku poszkodowanego. Może przybierać postać m.in. poniesionych kosztów leczenia, kosztów dojazdów na zabiegi lub wizyty lekarskie, utraconych zarobków czy utraty zdolności do pracy zarobkowej. Na tej podstawie poszkodowany może ubiegać się o odszkodowanie lub rentę, lecz o to drugie świadczenie tylko w przypadku, gdy utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość;
- Szkoda niemajątkowa (tzw. krzywda) dotyczy cierpień fizycznych lub psychicznych związanych z doznanym uszczerbkiem na zdrowiu. W tym przypadku poszkodowany może ubiegać się o zadośćuczynienie lub przekazanie odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
Najbliżsi poszkodowanego, który w wyniku błędu medycznego zmarł, mają prawo dochodzić m.in. zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu czy też renty, która przysługuje osobie, względem której ciążył na zmarłym obowiązek alimentacyjny oraz osobie bliskiej, której zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania.
Porównując liczbę pacjentów korzystających z pomocy medycznej w naszym kraju (na przykładzie 2020 r., hospitalizowanych było ok. 5,7 mln osób) należy stwierdzić, że odsetek przypadków, w których doszło do błędu medycznego, jest niewielki. Jednak każda pomyłka ze strony lekarza, w mniejszym lub większym stopniu, rzutuje na życie pacjenta. A przecież, jak głosił Symonides z Keos, największym skarbem dla człowieka jest zdrowie.
Źródła:
- A. Brzozowski, W. Kocot, E. Skowrońska-Bocian, Prawo cywilne. Część ogólna, red. W. Kluwer, Warszawa 2022.
- Proces karny, red. W. Kluwer, J. Zagrodnik, Warszawa 2021.
- Fakty i liczby, Naczelna Izba Lekarska, https://nil.org.pl/aktualnosci/6127-fakty-i-liczby, [dostęp: 10.08.2023].
- GUS: ogromne tąpnięcie liczby hospitalizacji w 2020 roku, MedExpress.pl, https://www.medexpress.pl/ochrona-zdrowia/gus-ogromne-tapniecie-liczby-hospitalizacji-w-2020-roku-83673/, [dostęp: 10.08.2023].
- Kto odpowiada za błąd medyczny – lekarz czy szpital?, Lazer & Hudziak Adwokaci i Radcowie Prawni, https://bladlekarza.com/kto-odpowiada-za-blad-medyczny-szpital-czy-lekarz/, [dostęp: 10.08.2023].
Autorzy: Dawid Kotyś, Laura Sporek
Grafika: Katarzyna Sajdych
