Profilaktyka zdrowotna to działania mające na celu wczesne wykrycie i zapobieganie chorobom zanim rozwiną się objawy. W przypadku młodych dorosłych, szczególnie korzystne są proste i dostępne badania, które pozwalają monitorować stan zdrowia – od szczepień po ocenę ryzyka chorób przewlekłych.
Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych na osobach w wieku od 18 do 26 lat wykazały, że tylko:
16,7% młodych dorosłych otrzymuje szczepienie przeciw grypie,
42% decyduje się na badanie w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową,
ok. 21–22% korzysta z porad żywieniowych, dotyczących aktywności fizycznej czy problemów emocjonalnych.
Młodzi dorośli często okazują się słabiej zaangażowani w profilaktykę niż osoby z pozostałych grup wiekowych. Zjawisko to szczególnie dotyczy mężczyzn i osób bez stałego źródła opieki medycznej, rozumianego jako jedna konkretna placówka lub lekarz, do którego są na stałe przypisani i do którego domyślnie się udają.
Zalecane działania profilaktyczne dla studentów
W grupie wiekowej 18–25 lat, według Clinical Preventive Services Guidelines for Young Adults (UCSF), rekomendowane są:
szczepienia: przeciw grypie, HPV, meningokokom – w zależności od historii szczepień;
badania przesiewowe: chlamydia i inne choroby przenoszone drogą płciową u osób aktywnych seksualnie, pomiar cholesterolu, ciśnienia tętniczego i BMI, ocena zdrowia psychicznego;
edukacja zdrowotna: porady dotyczące diety, aktywności fizycznej, używek oraz zdrowia psychicznego.
Badania przesiewowe – co warto wiedzieć?
Choroby przenoszone drogą płciową (STI)
Screening (badania przesiewowe) dla studentów (szczególnie kobiet) to profilaktyka chlamydii, rzeżączki i wirusa HPV. Uczelnie powinny zapewniać dostępność tych testów – badania wykazują, że ich dostępność zwiększa wykrywalność i pozwala uniknąć późniejszych komplikacji.
Cholesterol i parametry metaboliczne
Pomiar cholesterolu w grupie wiekowej 18+ oraz ocena stylu życia to dobra praktyka profilaktyczna – zwłaszcza dla studentów prowadzących nieregularny tryb życia.
Badania ogólne – kontrowersje i dowody
Badania przesiewowe u osób bez objawów (annual physical) budzą kontrowersje. Czasopismo ,,Time’’ i inne źródła wskazują brak wyraźnego wpływu na długoterminową śmiertelność, choć mogą budować relację lekarz‑pacjent. Z oficjalnych rekomendacji: zalecane jest koncentrowanie się na badaniach celowanych – szczepieniach, screeningach STI, ocenie czynników ryzyka – a nie na rutynowych bilansach zdrowia wykonywanych u osób bez wskazań klinicznych.
Skuteczność skierowanej profilaktyki
Badania przeprowadzone w Danii i Finlandii wykazały, że ukierunkowane badania (np. w oparciu o elektroniczne kwestionariusze eHQ czy studenckie kliniki) pozwalają zwiększyć udział w profilaktyce i uzyskane korzyści – większa diagnostyka, lepsze działanie. Skoncentrowanie na grupach wysokiego ryzyka, dostosowanie metod komunikacji i dostępności zwiększa skuteczność programu.
Jak wspierać profilaktykę w środowisku studenckim?
Systemy przypomnień i dashboardy
Aplikacje i dashboardy – czyli interaktywne panele informacyjne w aplikacjach uczelnianych, które prezentują w przejrzysty sposób dane dotyczące zdrowia. Mogą one pokazywać zbliżające się terminy szczepień czy badań, zwiększając świadomość studentów i zachęcając ich do działania.
Kliniki studenckie
Student-run free clinics (m.in. w USA) oferują szczepienia i badania przesiewowe – ułatwiają dostęp i edukują przyszłych profesjonalistów medycznych.
Edukacja i kampanie
Informowanie o konsekwencjach braku profilaktyki (np. HPV, STI, choroby serca) mobilizuje do działań, zwłaszcza jeśli kampanie prowadzone są przez studentów (peer-to-peer).
Dopasowanie programu do grup docelowych
Dla studentów technicznych należy przyjąć inne kanały dotarcia niż dla humanistów – najlepiej dostosować komunikację do stylu życia, potrzeb i warunków danego wydziału.
Bariery i wyzwania
Utrudniony dostęp do opieki medycznej – studenci bez ubezpieczenia lub niezarejestrowani do stałego lekarza rokują znacznie gorzej w profilaktyce;
Niski poziom literatury i finansowania – wiele programów stanowi pojedyncze inicjatywy, brakuje jednak wsparcia systemowego;
Obawa przed nadmiernymi badaniami (overdiagnosis) – należy unikać niepotrzebnych testów (np. EKG u zdrowych studentów).
Rekomendacje
Warto wdrażać e‑kwestionariusze profilaktyczne (jak eHQ) przed rozpoczęciem roku akademickiego, z kontynuacją w klinice studenckiej;
Skupiać się na sprecyzowanych badaniach, zamiast ogólnych przeglądach – szczepienia, STI, cholesterol, zdrowie psychiczne;
Korzystać z technologii komunikacyjnych – SMS, kampanie na portalu uczelnianym, dashboardy zdrowotne;
Rozwijać współpracę międzywydziałową: medycyna, psychologia, dietetyka – edukacja i wsparcie dla studentów;
Dążyć do stałego wsparcia finansowego i organizacyjnego – programy profilaktyczne nie powinny zależeć od pojedynczych inicjatyw, lecz od trwałych struktur systemu ochrony zdrowia i instytucjonalnych mechanizmów wdrażania, opartych na badaniach naukowych, standardach klinicznych oraz długofalowej polityce zdrowia publicznego. Tylko w ten sposób możliwe jest zapewnienie młodym dorosłym równomiernego dostępu do usług profilaktycznych i ich skutecznej implementacji w praktyce.
O czym należy pamiętać?
Profilaktyka zdrowotna wśród studentów nie powinna być postrzegana jako luksus dla wybranych, a łatwodostępna inwestycja w długofalowe zdrowie. Celowane badania przesiewowe, szczepienia, programy edukacyjne i technologie mogą znacznie poprawić stan zdrowia młodych dorosłych. Aby to osiągnąć, potrzebna jest szeroka, dostosowana i dostępna dziś profilaktyka.
Tekst: Gabriela Chlebowska, Martyna Mydlikowska
Grafika: Pixabay
Źródła:
1 Christoffersen N. B. i in., Exploring targeted preventive health check interventions, „BMC Public Health” 2023, nr 23(1), s. 1–17.
2 Craciun G. i in., Unpacking Digital Dashboards’ Influence on Preventive Health Behavior Among Young Adults, „Healthcare (Basel)” 2025, nr 13(11), s. 1–19.
3 Harris S. K. i in., Research on Clinical Preventive Services for Adolescents and Young Adults: Where Are We and Where We Need to Go?, „Journal of Adolescent Health” 2017, nr 60(3), s. 249-260.
4 Heath L. i in., Strategies to improve the implementation of preventive care in primary care: a systematic review and meta-analysis, „BMC Medicine” 2024, nr 22, s. 1–17.
5 Heid M., You Asked: Do I Really Need an Annual Physical?, „Time” 2018, https://time.com/5095920/annual-physical-exam/.
6 Lau J. S. i in., Receipt of Preventive Health Services in Young Adults, „Journal of Adolescent Health” 2013, nr 52(1), s. 42–49.
7 Seilo N. i in., Association between university students two-staged health screening and student health care utilisation: register based observational study, „BMJ Open” 2022, nr 12(7), s. 1–8.
8University of California San Francisco – Young Adult Clinical Preventive Services Guidelines (CPSG-YA), 2019, https://nahic.ucsf.edu/resources/yaguidelines/
9 Vu A. i in., Preventative care in student-run free clinics: a narrative review on feasibility, ethics, and recommendations, „BMC Medical Education” 2024, nr 24, s.
10 Wikipedia: College health, Cancer screening, Screening (medicine).
