Przesypiamy jedną trzecią swojego życia. Bardzo często po przebudzeniu stwierdzamy, że nic się nam tej nocy nie śniło, co jest błędem, bo sny występują co noc, większości z nich po prostu nie pamiętamy. Istnieje pewien specyficzny rodzaj snu – świadomy sen (ang. lucid dream, LD), którego 55% badanych dorosłych doświadczyło przynajmniej raz w życiu, a 23% miewa go regularnie (Aspy D. J., Delfabbro P., Proeve M., Mohr P., 2017). Co oznacza śnić świadomie? Nic innego, jak zdawać sobie sprawę w trakcie snu, że jest się w objęciach Morfeusza, a nierzadko dzięki temu móc wpływać na przebieg sennych wydarzeń. LD czasem występuje samoistnie, ale można nauczyć się wywoływać go intencjonalnie.
Świadomość
Istnieją dwa rodzaje świadomości. Pierwszą z nich jest pierwotna, która obejmuje odczuwanie zmysłowe, a więc doznania węchowe, słuchowe, wzrokowe, ruchowe i czuciowe oraz doświadczanie emocji. Jest nazywana też świadomością prostą – mają ją zarówno ludzie, jak i ssaki. Druga, świadomość wyższa, obejmuje już bardziej złożone mechanizmy, jak na przykład myślenie abstrakcyjne, rozpoznawanie emocji czy umiejętność wybiegania w przyszłość i wracania myślami w przeszłość. Ten rodzaj świadomości posiadają jedynie ludzie (Yu C., Shen H., 2020).
Świadome śnienie
W trakcie zwyczajnego snu część mózgu odpowiedzialna za logiczne myślenie jest wyłączona, dlatego, mimo że śnią nam się rzeczy dziwne i nielogiczne, traktujemy je jako rzeczywiste i zupełnie normalne. Świadomy sen pozwala przeżywać pozytywne emocje o wiele mocniej, nasza wyobraźnia staje się bardziej żywa (Denis D., Poerio G. L., 2016), a dodatkowo nierzadko możemy wpływać na to, co nam się śni – kierować biegiem wydarzeń, robić rzeczy, których nie jesteśmy w stanie dokonać w prawdziwym życiu, jak na przykład latanie, modyfikacja otoczenia czy kontrola postaci występujących we śnie. Jest to stan, który na jawie umożliwiają niektóre substancje psychoaktywne, a dzieje się w naszym własnym umyśle podczas snu, bez konieczności zażywania czegokolwiek – dlatego jest to tak kusząca, bo niedestrukcyjna, wizja. Praktykowanie LD pozwala rozwiązywać problemy, przezwyciężać lęki, może wpływać też korzystnie na zdrowie fizyczne. Istnieją jednak dowody mówiące o tym, że LD posiada wiele wad: między innymi zaciera granicę między fikcją a rzeczywistością (co może być szczególnie niebezpieczne dla pacjentów psychotycznych), zaburza jakość snu, a sama świadomość śnienia nie zawsze jest gwarantem kontroli przebiegu wydarzeń (Soffer-Dudek N., 2020). Dodatkowo, co potwierdzają badania, wykonywanie zadań ruchowych podczas LD zwiększa ich efektywność i poprawia wydajność w prawdziwym życiu (Stumbrys T., Erlacher D., Schredl M., 2015).
REM
Jest to jedna z faz snu, faza szybkich ruchów gałek ocznych (ang. rapid eye movement), niezbyt głęboka, w przeciwieństwie do fazy NREM (ang. non-rapid eye movement). Marzenia senne występują z reguły tylko podczas tej fazy, a, kiedy budzimy się w czasie jej trwania, pamiętamy z reguły więcej snów niż wtedy, kiedy budzimy się podczas innych faz. Charakteryzuje ją występowanie wysokiej aktywności mózgu, zbliżonej do tej na jawie. Trwa około 10 minut i powtarza się podczas snu cyklicznie, co około półtorej godziny (Cleveland Clinic, 2020). Faza ta została wykorzystana do naukowego potwierdzenia istnienia świadomego snu już w 1981 roku (La Berge S. P., Nagel L. E., Dement W. C., Zarcone V. P).
Paraliż senny
Mówiąc o świadomym śnieniu, szczególną uwagę należy zwrócić na paraliż senny. Jest to zwyczajna niemożność poruszenia się zaraz na początku snu lub bezpośrednio po przebudzeniu (Denis D., Poerio G. L., 2016). Stan ten charakterystyczny jest dla fazy snu REM, ma on na celu zapobiegać niechcianym ruchom ciała podczas snu (Denis D., 2018), na przykład rzucaniem się do ucieczki, kiedy o niej śnimy. Wiele osób nie ma zbyt pozytywnych doświadczeń związanych z tym stanem, ponieważ bardzo często wraz z nim pojawiają się ruchy mimowolne czy halucynacje, na przykład uczucie obecności wrogich istot w pokoju. Badania wykazują, iż stan ten występuje u mniej niż 8% populacji. Co ciekawe równie często pojawia się wśród studentów, co wśród pacjentów psychiatrycznych, a różnica między tymi grupami jest niewielka. Tłumaczyć można to tym, iż obie grupy miewają problemy ze snem, choć z innych przyczyn, te z kolei zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia paraliżu (Sharpless A. B., Barber P. J., 2011).
Techniki osiągania świadomego snu
Mechanizmy wywoływania świadomego snu możemy podzielić na te, które pomagają osiągnąć świadomość w trakcie snu, i na te, które pozwalają ją utrzymać. Więcej na ich temat możecie znaleźć w artykule Techniques for inducting and manipulating lucid dreams Tholey’a (1983). Techniki umożliwiające osiągnięcie LD to między innymi:
- Prowadzenie dziennika snów, w którym opisuje się swoje sny, by rozwijać umiejętność koncentracji;
- Afirmacje;
- Przeprowadzanie testów rzeczywistości (RT) na jawie tak często, by weszły w nawyk. Wykonywane później w trakcie snu pozwalają uświadomić sobie, że jest się we śnie. Takim RT-em może być na przykład próba przesunięcia przedmiotu siłą woli – o ile w świecie realnym jest to niewykonalne, dla świata snów staje się czymś zupełnie naturalnym;
- Technika MILD (Mnemonic Induction of Lucid Dreams), która polega na powtarzaniu sobie czegoś w rodzaju „w następnym śnie będę świadomy”. Ważne jest to, by technikę tę stosować po przebudzeniu się na krótko po kilku godzinach snu, a następnie ponownie zasnąć;.
- Technika WBTB (Wake Back To Bed);
- Technika SSILD (Senses Initiated Lucid Dream);
- Technika WILD (Wake-Induced Lucid Dream);
- Techniki stymulacji zewnętrznej, na przykład migotanie światłem przez kogoś z zewnątrz podczas gdy śpiący jest w fazie REM.
Aspy (2020) poddaje jednak w wątpliwość kwestię skuteczności tych metod, posługując się z danymi z dotychczasowych badań.
Więcej odnośnie sposobów osiągania świadomego snu oraz inne ciekawostki na jego temat znajdziecie w książkach Adama Bytofa (link: https://adamb.pl/ksiazki-w-pdf/). Zainteresowanym tematem polecam stronę internetową The Lucidity Institute, gdzie znajdziecie wiele przydatnych wskazówek dla początkujących oneironautów (gr. oneiros – sen; nautike – żeglowanie) – http://www.lucidity.com/ oraz, co najważniejsze, zajrzenie do źródeł naukowych, wskazanych w bibliografii.
Tekst: Ela Burdzik
Grafika: Karolina Salamon
Bibliografia:
Aspy, D. J. (2020). Findings From the International Lucid Dream Induction Study. Frontiers in Psychology, 11. doi:10.3389/fpsyg.2020.01746
Aspy, J., D., Delfabbro, P., Proeve, M., Mohr, P. (2017). Reality Testing and the Mnemonic Induction of Lucid Dreams: Findings From the National Australian Lucid Dream Induction Study. The University of Adelaide
Denis, D. (2018). Relationships between sleep paralysis and sleep quality: current insights. Nature and Science of Sleep, Volume 10, 355–367. doi:10.2147/nss.s158600
Denis, D., Poerio, G. L. (2016). Terror and bliss? Commonalities and distinctions between sleep paralysis, lucid dreaming, and their associations with waking life experiences. Journal of Sleep Research, 26(1), 38–47. doi:10.1111/jsr.12441
La Berge, S. P., Nagel, L. E., Dement W. C., Zarcone V. P. (1981). Lucid Dreaming Verified by Volitional Communication during Rem Sleep. Perceptual and Motor Skills, 52(3), 727–732. doi:10.2466/pms.1981.52.3.727
Sharpless, B. A., Barber, J. P. (2011). Lifetime prevalence rates of sleep paralysis: A systematic review. Sleep Medicine Reviews, 15(5), 311–315. doi:10.1016/j.smrv.2011.01.007
Soffer-Dudek, N. (2020). Are Lucid Dreams Good for Us? Are We Asking the Right Question? A Call for Caution in Lucid Dream Research. Frontiers in Neuroscience, 13. doi:10.3389/fnins.2019.01423
Stumbrys, T., Erlacher, D., Schredl, M. (2015). Effectiveness of motor practice in lucid dreams: a comparison with physical and mental practice. Journal of Sports Sciences, 34(1), 27–34. doi:10.1080/02640414.2015.1030342
Tholey, P. (1983). TECHNIQUES FOR INDUCING AND MANIPULATING LUCID DREAMS. Perceptual and Motor Skills. University of Frankfurt, West Germany
Yu, C., Shen, H. (2020). Bizarreness of Lucid and Non-lucid Dream: Effects of Metacognition. Front. Psychol. 10:2946. doi: 10.3389/fpsyg.2019.0294
https://my.clevelandclinic.org/health/articles/12148-sleep-basics
