Wyróżnia się wiele rodzajów agresji. Psychologia bardzo szczegółowo wyjaśnia to pojęcie, a ja chciałabym przybliżyć najciekawsze, moim zdaniem, ujęcia opisywania istoty agresji i jej przejawów w życiu człowieka.
Najogólniej agresję definiuje się jako zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia człowiekowi, który chce go uniknąć. W przypadku, gdy zadanie jakiegoś rodzaju bólu ofierze jest głównym celem sprawcy, mamy do czynienia z agresją wrogą. Główną emocją, która pojawia się w tym wypadku, jest gniew. Agresja ta zamiennie nazywana jest gniewną oraz reaktywną. Wyróżnia się też agresję instrumentalną, która występuje, kiedy cierpienie służy jedynie jako instrument do osiągnięcia innego celu. Jest ona także określana mianem proaktywnej, czyli zaplanowanej. Są to dwa z kilku rodzajów agresji opisywanych przez naukowców z dziedziny psychologii.
W naukach społecznych, również w psychologii społecznej, istnieje dość wyraźna tendencja częstszego opisywania różnych negatywnych zjawisk w porównaniu z pozytywnymi. Dowodem tego może być fakt, iż pierwsze teorie agresji sformułowane zostały już w latach 30. XX wieku. Pierwsze teorie zachowań prospołecznych natomiast 40 lat później. Nie istnieje jedna, jedyna teoria agresji, która mogłaby być powszechnie przyjęta, zamiast tego – kilka koncepcji, które wyjaśniają jej istotę.
Agresja jako adaptacja
Pierwsza koncepcja przedstawia agresję jako adaptację. Wczesna wersja tego poglądu mówiła, że jest to instynkt, rozumiany jako wrodzony i niezmienny wzorzec zachowania. Jest on automatycznie wzbudzany poprzez pojawienie się wyzwalaczy w otoczeniu i hamowany występującymi kontrwyzwalaczami. W związku z tym, że instynkty są wrodzone, człowiek nie musi się uczyć znaczenia ani jednych, ani drugich. W tej koncepcji mówi się także o agresji jako czymś spontanicznym. W takim rozumieniu może ona wystąpić bez pojawienia się czynników zewnętrznych. Głównym propagatorem tej teorii był Konrad Lorenz (1996). Swoją popularność zdobył, dzieląc się widowiskowymi obserwacjami agresji występującej u zwierząt. Wyjaśnianie ludzkiej agresji w kategoriach wrodzonego instynktu zostało jednak przez niego odrzucone.
Agresja jako skutek frustracji
Teoria ta została stworzona przez badaczy z Yale Univeristy (Dollard i in., 1939). Głosiła, że każda agresja jest wynikiem frustracji.. Wojciszke (2011) tłumaczy frustrację jako zablokowanie skierowanej na cel aktywności organizmu jak również stan wewnętrzny wynikający z napotkania tej przeszkody. Według tej teorii wywołane frustracją pobudzenie prowadzić będzie do agresji. Nie zawsze jednak jest ona ujawniana. Według naukowców wyrażanie agresji hamuje strach przed karą. Teoria ta była pierwszą jasno wyrażoną, psychologiczną koncepcją, która zdobyła tak dużą popularność, jednak prowadzono bardzo wiele badań, które wykazały jej liczne ograniczenia. Dzięki temu wprowadzano kolejne modyfikacje, które korygowały niedociągłości, odkrywając wciąż nowe i ważne dla dzisiejszej nauki wnioski.
Agresja jako skutek uczenia się
Koncepcja ta sugeruje, że agresja może być skuteczną metodą pozyskiwania różnych nagród. Skoro tak jest, uznano, że ludzie powinni się jej bez trudu uczyć. To uczenie się wyjaśnia warunkowanie sprawcze i modelowanie. Warunkowanie sprawcze to proces, za pomocą którego organizm uczy się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji. Jeśli po wybranym zachowaniu następuje nagroda, szansa, że zachowanie to znowu się pojawi, znacząco rośnie. Ta zależność potwierdzona jest wieloma badaniami. Skoro więc agresja prowadziłaby do uzyskania jakiejś nagrody, powinna się ona utrwalać w zachowaniu. Co może być taką nagrodą? Początkowo uważano, że agresja jest samoistnie nagradzająca. To znaczy, że nagradzające może być samo działanie agresywne i obserwacja jego skutków. Badania naukowe nie potwierdzają jednak tej zależności u ludzi. W rzeczywistości dzieje się tak dlatego, że wzrost cierpienia u ofiary będzie hamować agresję ludzi słabo do niej pobudzonych. Ważnym rodzajem nagrody zdaje się być redukcja nieprzyjemnych stanów psychicznych. Agresja często jest odpowiedzią na nieprzyjemną prowokację ze strony innych osób. Wśród nieśmiałych dzieci dzieje się tak, że kiedy kierowana agresją odpowiedź na zaczepki innych dzieci kończy się sukcesem, stają się one bardziej agresywne. Nie dzieje się tak, gdy odpowiedź okazuje się nieskuteczna – gdy nie przynosi pożądanych rezultatów, poziom agresji u dzieci nie rośnie.
Literatura:
Dollard, J., Doob, L.W., Miller, N.E., Mowrer, O.H., Sears, R.R. (1939). Frustration and aggression. New Haven: Yale University Press.
Lorenz, K. (1996). Tak zwane zło (wyd. 3), przekł. A. Tuszyńska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Wojciszke, B. (2011). Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Autorka: Miriam Gajda-Klama
Grafika: Pixabay.com
