Uczucia są nieodzownym elementem naszego życia. Odczuwamy radość po zaliczeniu trudnego kolokwium, smutek po kłótni ze współlokatorem i złość po spotkaniu z konfliktowym klientem w kawiarni, w której pracujemy. Emocje pojawiają się, gdy przebywamy sami ze sobą, ale także w kontakcie z drugim człowiekiem. A innych ludzi spotykamy na każdym kroku – mijając się na ulicy, w drodze do pracy, sklepu, domu czy na uczelnię. W większości przypadków taka styczność nie wzbudza w nas żadnych skrajnych emocji, jest chwilowa i szybko zapominana. Gdy jednak dochodzi do spotkania, wymiany zdań, racji, swojego doświadczenia – głos zabierają nie tylko autopsja i wiedza, ale także uczucia. Są one efektem procesu, który nadaje wrażeniom subiektywną wartość.
Jak nasz język zmienia się w zależności od emocji? Czy jest to działanie świadome czy też bez udziału naszej woli? Jakich słów używamy, aby wyrazić towarzyszące nam uczucia?
Najlepiej rozpocząć od definicji. Język, według jednego z wielu znaczeń, to „charakterystyczny dla człowieka, grupy społecznej, dzieła lub epoki sposób formułowania wypowiedzi na piśmie lub w mowie”. Z kolei poprzez emocje rozumiemy „silne uczucie, wywołane przez jakieś intensywne przeżycie, objawiające się ożywioną mimiką, gestykulacją, podniesionym głosem, przyspieszonym biciem serca lub wewnętrznym pobudzeniem danej osoby”.
Językiem emocji możemy więc określić wyróżniający człowieka sposób ujmowania w słowa silnych uczuć, spowodowanych jakimś doświadczeniem.
Do verbum często dochodzą gesty, mimika oraz ruch całego ciała. Jeśli nie chcemy zostać odczytani przez odbiorcę, sygnały i wyrażenia pozostaną odmienne od tego, co naprawdę czujemy. Gdy natomiast pragniemy jasno ukazać, co nam w duszy gra, staramy się, aby były one zrozumiałe dla odbiorcy i charakterystyczne dla przeżywanych uczuć. Poprzez charakterystyczne rozumiem takie zachowania, które od razu przywodzą na myśl daną emocję, choć oczywiście każdy z nas ma swoje odrębne reakcje na różne doświadczenia. Skupmy się jednak na ogólnie przyjętych „objawach” konkretnych uczuć i jasnym ich ukazywaniu.
Wyróżnia się sześć podstawowych emocji: radość, smutek, wstręt, strach, zaskoczenie i złość, do których (według teorii emocji Plutchika) można dodać jeszcze oczekiwanie oraz zaufanie. Przeanalizujmy język charakterystyczny dla każdej z nich:
1. Radość
Uczucie pozytywne, spowodowane czymś przyjemnym i satysfakcjonującym. Najczęściej towarzyszy mu pobudzenie, szczery uśmiech albo chęć działania. Możemy odczuwać ją z prywatnych pobudek lub cieszyć się szczęściem innych. Osoba szczęśliwa jest miła dla otaczających ją ludzi, skora do wesołych, ożywionych rozmów i zachwytu. Często podnosi rozemocjonowany głos, czy śmieje się. „Jestem taka/i szczęśliwa/y”, „Bardzo się cieszę”, „To niesamowite, nie posiadam się z radości” – to tylko niektóre zwroty bezpośrednio ujawniające emocje, które nam towarzyszą. Czując radość, nazywamy ją wprost, używając prostych przekazów, wykrzyknień lub pozytywnych określeń. Chętnie dzielimy się nią z odbiorcą.
2. Smutek
Uczucie negatywne, choć przez współczesny świat błędnie rozumiane jako oznaka porażki. Panuje przekonanie, że należy z uśmiechem na twarzy i energią iść przez życie, a nie zalewać się łzami w swoim pokoju. Smutek jest jednak potrzebny; pozwala zdystansować się do niektórych spraw. To niezwykle ważne, aby dać sobie moment na „Źle się czuję”, „Przykro mi”, „Nie jestem w humorze”, „Wolę zostać sam/sama”, itp. Poprzez takie wyrażenia nadawca jasno określa, że emocja, którą odczuwa, sprawia, iż potrzebuje on chwili dla siebie. Gdy jesteśmy smutni, stajemy się małomówni, cisi, wypowiadane przez nas zdania są krótkie, czasami wręcz zniechęcające do dalszej dyskusji.
3. Wstręt
Kolejne raczej negatywne uczucie. Wyraża odrazę do czegoś, kogoś lub jakiegoś zachowania. Ściągnięte brwi, uniesiona górna warga, zmrużone oczy – to twarz kogoś, komu zdecydowanie coś nie przypadło do gustu. Mówiąc o tym uczuciu, używamy słów odrzucających, dystansujących nas od źródła, np.: „To obrzydliwe”, „Nie chcę tego/Cię widzieć”, „Zabierz to ode mnie”. Często są to zdania w trybie rozkazującym lub wyrażenia negujące, nacechowane negatywnymi epitetami.
4. Strach
Rozumiany negatywnie, jednak mogący być też pozytywny w skutkach. Strach spowoduje, że sparaliżowani zatrzymamy się w miejscu lub wprost przeciwnie, zmotywuje nas do działania. Najczęściej jednak odczuwamy lęk, gdy czegoś się boimy, jesteśmy niepewni, czujemy się zagrożeni. Głos zaczyna nam drżeć, a ręce się pocić. W naszym słowniku pojawiają się określenia takie jak: „Nie chcę tego robić”, „Proszę, odsuń się ode mnie”, „Boję się”. Tak jak przy odczuwaniu wstrętu, wyrażając strach dystansujemy się od tej rzeczy lub osoby, która wywołuje w nas tę negatywną emocję. Ponownie mamy do czynienia z rozkazami, bezpośrednim wyrażaniem obawy. Zaciskamy zęby, mówimy przyciszonym głosem, zdania są urwane, ale dosadne. Chcemy dać do zrozumienia, że odczuwamy stan zagrożenia.
5. Zaskoczenie
To emocja ambiwalentna, ponieważ w połączeniu z radością daje zachwyt, natomiast w parze ze smutkiem – rozczarowanie. Pojawia się w sytuacji, gdy nasze oczekiwania nie zostaną spełnione lub gdy wydarzy się coś ponad nasze wymagania. Z grona przekazów niewerbalnych towarzyszą mu rozwarte usta, szeroko otwarte oczy, ręce uniesione do twarzy. „Zaskoczyłaś/eś mnie”, „Jak to zrobiłaś/eś?”, „Wow”, „Niesamowite!”. Jako efekt naszego zaskoczenia pojawiają się często onomatopeje, wykrzyknienia i zwroty wprost do adresata.
6. Złość
Chyba każdy zgodzi się, że jest to uczucie negatywne. Jesteśmy zdenerwowani, gdy spóźniamy się na zajęcia z powodu nieprzyjeżdżającego na czas autobusu, gdy na zaliczenie dostajemy skomplikowane kolokwium, gdy pojawiają się kłamstwa ze strony najbliższych czy ogólne poczucie naruszenia naszego komfortu. Choć jest to emocja negatywna, złość pozwala nam stawiać granice, wyrażać nasze potrzeby. „Wynoś się!”, „Wyprowadziłaś/eś mnie z równowagi”, „Dlaczego mnie to spotyka?”. O zdenerwowaniu możemy mówić wprost, używając słów określających to uczucie lub na przykład ściągać brwi, odburkiwać na zadane pytania, krzyczeć lub wprost przeciwnie – milczeć. Przy tej emocji w naszym języku pojawiają się też wulgaryzmy, przekleństwa, a czasem nawet groźby.
7. Oczekiwanie
Kolejne ambiwalentne uczucie, które jest przeciwieństwem zaskoczenia; pozwala na stawianie predykcji, wymagań i utrzymywanie nadziei na to, że zostaną one spełnione. „Mam nadzieję, że wszystko dobrze się skończy”, „Ten nowy sezon z pewnością będzie lepszy od poprzedniego!”, „Jutro mój pierwszy dzień w pracy, ufam, że będę dobrze się w niej czuć”. Wyrażając oczekiwanie, używamy przypuszczeń, czasowników takich jak „ufam”, „wierzę”, „liczę na coś/kogoś”. Słowa te zestawiamy z wyjaśnieniem, czego się spodziewamy.
8. Zaufanie
Rozpoczęliśmy od radości i kończymy na kolejnej emocji pozytywnej. Oczywiście, nie zawsze przynosi ona pomyślny efekt, szczególnie gdy obdarzymy zaufaniem niewłaściwą osobę. Możemy mieć jednak nadzieję, że czyjeś działania będą zgodne z naszym życzeniem lub pewność, że zostanie ono spełnione. „Ufam Ci”, „Wierzę, że postąpisz właściwie”, „Wiem, że mogę na Tobie polegać”. Zaufanie wyrażamy bezpośrednio naszemu adresatowi, często podkreślając wiarę lub wiedzę, że dopełni danego słowa. Używamy zaimków „Ci”, „Ty”, „Tobie”, zacieśniając kontakt i przybliżając nadawcę do odbiorcy.
„Ostatecznie jesteśmy tym, co myślimy. Nasze emocje są niewolnikami naszych myśli, a my jesteśmy niewolnikami naszych emocji”, Elizabeth Gilbert Jedz, módl się, kochaj.
Język to źródło wyrażania siebie, swojego zdania, racji, opinii. To również sposób na okazywanie otoczeniu własnych emocji, pozytywnych oraz negatywnych. Ważne jest, aby pozostawać szczerym ze sobą i pozwalać sobie mówić o tym, jak się czujemy.
A ty? Jak się dziś czujesz?
Źródła:
Emocje: czym są i jak na nas wpływają?, https://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/emocje/emocje-czym-sa-i-jak-na-nas-wplywaja-rodzaje-emocji-aa-eqAG-SKMP-yegr.html#czym-sa-emocje, [dostęp: 13.05.2022].
Radość: emocja bardzo złożona. Jak czerpać radość z życia?, https://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/emocje/radosc-emocja-bardzo-zlozona-jak-czerpac-radosc-z-zycia-aa-pAiA-FE3y-nhBj.html, [dostęp: 13.05.2022].
8 emocji podstawowych. Po co badamy ich aż tyle? – Sentimenti, https://sentimenti.pl/blog/dlaczego-mierzymy-az-8-emocji-podstawowych/, [dostęp: 13.05.2022].
Wstręt (emocja) – Wikipedia, wolna encyklopedia, https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Wstr%C4%99t_(emocja), [dostęp: 13.05.2022].
język – Wielki słownik języka polskiego Pan, https://wsjp.pl/haslo/podglad/8308/jezyk/4392543/styl, [dostęp: 13.05.2022].
emocja – Wielki słownik języka polskiego Pan, https://wsjp.pl/haslo/podglad/30826/emocja, [dostęp: 13.05.2022].
Autorka: Oliwia Jeżyk
Grafika: pixabay.com
