Endometrioza i zespół policystycznych jajników (PCOS) to dwie często mylone ze sobą choroby ginekologiczne, które dotykają milionów kobiet na całym świecie. Chociaż różnią się one pod względem objawów i mechanizmów powstawania, obie mogą znacząco wpływać na jakość życia kobiet, powodując ból, problemy z płodnością i zaburzenia hormonalne.
Endometrioza – czym jest?
Jest to przewlekłe schorzenie, w którym komórki tkanki endometrialnej, wyściółki macicy, rozwijają się poza jamą macicy, najczęściej w jamie brzusznej. Te „błędne” komórki endometrialne mogą tworzyć zrosty i torbiele, powodując ból, stan zapalny i inne problemy.
Endometrioza – jakie są jej objawy?
Przede wszystkim jest to ból w dolnej części miednicy, która znajduje się poniżej kresy granicznej (lineaterminalis) i jest otoczona przez kości miednicy. Może się on nasilać podczas miesiączki, stosunku płciowego, defekacji lub mikcji (czyli oddawania kału lub moczu). Kolejną kwestią są problemy z zajściem w ciążę, gdyż endometrioza jest jedną z głównych przyczyn niepłodności u kobiet. Zrosty i torbiele mogą wpływać na prawidłowe funkcjonowanie jajników i jajowodów, co może utrudniać zapłodnienie. Następnym ważnym objawem są obfite oraz przedłużające się miesiączki. Do innych symptomów endometriozy mogą należeć: zmęczenie, biegunka, nudności i wymioty.
Endometrioza – jakie są jej przyczyny?
Przyczyna endometriozy nie jest do końca poznana. Istnieje jednak kilka teorii, które mogą wyjaśniać jej powstawanie. Pierwszą z nich jest teoria implantacji. Tłumaczy ona, że podczas menstruacji krew zawierająca komórki endometrialne może cofać się przez jajowody do jamy brzusznej, gdzie komórki te implantują się i rozwijają. Druga hipoteza to teoria metaplazji. Wyjaśnia ona, że komórki otrzewnej, wyściółki jamy brzusznej, pod wpływem hormonów lub innych czynników mogą przekształcać się w komórki endometrialne. Do innych przyczyn endometriozy zalicza się zaburzenia układu odpornościowego, gdyż uważa się, że kobiety z tą chorobą mogą mieć nieprawidłowości w działaniu układu immunologicznego, co utrudnia organizmowi eliminację „błędnych” komórek endometrialnych.
Endometrioza – jak ją zdiagnozować?
Diagnozowanie endometriozy może być trudne, ponieważ objawy tej choroby łatwo pomylić z objawami innych schorzeń. Lekarz może przeprowadzić badanie ginekologiczne, zlecić badanie ultrasonograficzne lub rezonans magnetyczny (MRI) jamy brzusznej, a także laparoskopię – zabieg chirurgiczny, podczas którego można zobaczyć i usunąć zrosty oraz torbiele endometrialne.
Endometrioza – jak ją leczyć?
Leczenie endometriozy ma na celu złagodzenie bólu, zmniejszenie lub usunięcie zrostów i torbieli, a także poprawę płodności. Aktualnie dostępne metody leczenia obejmują leki przeciwbólowe, takie jak ibuprofen czy paracetamol, lub leki antykoncepcyjne, dzięki którym dochodzi do hamowania wzrostu komórek endometrialnych i zmniejszenia bólu. Innym sposobem jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ), która może pomóc w regulacji cyklu miesiączkowego i zmniejszeniu bólu. Bardziej inwazyjnym sposobem jest zabieg chirurgiczny taki jak laparoskopia, która, jak już zostało wspomniane, może być stosowana do usunięcia zrostów i torbieli. W niektórych przypadkach konieczna może okazać się histerektomia (usunięcie macicy).
Endometrioza – odróżnienie faktów od mitów
- Endometrioza może dotknąć młode dziewczęta oraz kobiety po menopauzie
Endometrioza jest diagnozowana zarówno u młodych dziewcząt poniżej 15. roku życia (u 25–70% dziewczyn z przewlekłym bólem miednicy), jak i u ok. 3% kobiet po menopauzie. To pokazuje, że choroba nie ogranicza się tylko do kobiet w wieku rozrodczym.
- Przyczyna endometriozy jest nieznana
Mimo intensywnych badań prowadzonych od XIX w. przyczyna endometriozy nadal nie jest znana. Niektóre teorie sugerują genetykę, problemy immunologiczne lub przemieszczanie się komórek endometrium przez krew lub limfę, ale żadna z tych możliwości nie została ostatecznie potwierdzona.
- Nie ma skutecznego leczenia endometriozy
Obecne metody leczenia są objawowe i koncentrują się na łagodzeniu bólu oraz hamowaniu wzrostu ognisk endometrium. Chirurgiczne usunięcie tych ognisk jest najbardziej skuteczne, ale choroba często nawraca. Brak znajomości przyczyny utrudnia opracowanie skutecznego leczenia przyczynowego.
- Środki hormonalne mogą złagodzić objawy endometriozy
Środki hormonalne, takie jak tabletki antykoncepcyjne, mogą zmniejszać ból i spowalniać wzrost ognisk endometrium, ale mają one liczne skutki uboczne i nie stanowią trwałego rozwiązania.
- Diagnoza endometriozy wymaga specjalistycznych badań, takich jak laparoskopia
Potwierdzenie diagnozy endometriozy wymaga laparoskopii lub laparotomii oraz badania histopatologicznego. Rutynowe badanie ginekologiczne czy USG mogą jedynie sugerować obecność choroby, ale nie dają pewności.
- Ciąża i karmienie piersią mogą tymczasowo złagodzić objawy endometriozy.
Ciąża i karmienie piersią mogą przez pewien czas zmniejszać objawy endometriozy za sprawą wyłączenia cyklu owulacyjnego i zahamowania odbudowy endometrium, ale nie stanowi to trwałego wyleczenia. Objawy często wracają po zakończeniu karmienia piersią.
Zespół policystycznych jajników (PCOS) – czym jest?
PCOS (ang. Polycystic Ovary Syndrome) to często występujące schorzenie, dotykające 5–10% kobiet na całym świecie. Jest to zaburzenie hormonalne, które charakteryzuje się nieregularnymi miesiączkami lub ich brakiem, nadmiarem tzw. męskich hormonów – androgenów (takich jak testosteron, androstendion, dehydroepiandosteron czy DHEA-S) w organizmie oraz obecnością pęcherzyków jajnikowych w jajnikach.
PCOS – jakie są jego objawy?
Głównymi objawami są nieprawidłowości w przebiegu cyklu miesiączkowego. Kobiety z PCOS mogą mieć nieregularne miesiączki, rzadkie miesiączki (rzadziej niż co 35 dni) lub ich brak (amenorrhea). Kolejnym ważnym objawem jest nadmiar androgenów. Ich wysoki poziom w organizmie może powodować objawy takie jak: hirsutyzm (nadmierne owłosienie typu męskiego), trądzik, przetłuszczanie się skóry i włosów oraz łysienie typu męskiego. Występują także problemy z płodnością – PCOS jest jedną z głównych przyczyn niepłodności u kobiet. Zaburzenia owulacji i nadmiar androgenów mogą utrudniać zapłodnienie. Do innych objawów PCOS zaliczają się otyłość typu brzusznego, wahania nastroju, depresja i lęk.
PCOS – jakie są jego przyczyny?
Przyczyna PCOS nie jest do końca poznana. Zespół ten może być dziedziczny oraz może występować u kobiet, u których doszło do nadmiernej ekspozycji na hormony męskie w życiu płodowym. Uważa się jednak, że na jego rozwój mogą wpływać czynniki genetyczne, hormonalne i środowiskowe.
Insulinooporność i związana z nią hiperinsulinemia (a więc podwyższony poziom insuliny) także mogą przyczynić się do rozwoju PCOS. Dzieje się tak, ponieważ insulina, oprócz tego, że „dostarcza” glukozę do komórek, pełni jeszcze szereg innych funkcji. Jedną z nich jest pobudzanie komórek osłonek pęcherzyków w jajnikach do produkcji hormonu LH. Hormon ten umożliwia produkcję androgenów i przyspiesza dojrzewanie pęcherzyków w jajniku. Niedobór innego hormonu – FSH – który odpowiada za wzrost pęcherzyków, aby te mogły owulować i wypuścić jajeczko gotowe do zapłodnienia, powoduje, że finalnie pęcherzyki te nie mogą spełnić swojej roli, ponieważ są za małe – ostatecznie nie dochodzi do owulacji – stąd jej zaburzenia przy PCOS.
PCOS – jak go zdiagnozować?
Lekarz może zdiagnozować PCOS na podstawie objawów, badania ginekologicznego, badań krwi i USG jajników.
Obecnie w diagnostyce wykorzystuje się tzw. kryteria rotterdamskie. Do rozpoznania PCOS wymagane jest spełnienie dwóch z trzech kryteriów:
- obecność objawów związanych ze zwiększeniem stężenia androgenów we krwi;
- brak owulacji lub rzadka owulacja;
- charakterystyczny policystyczny obraz jajników w ultrasonografii.
PCOS – jak go leczyć?
Zespołu policystycznych jajników nie można wyleczyć, ale można opanować jego objawy. Leczenie objawowe PCOS ma na celu wyregulowanie hormonów, złagodzenie objawów i poprawę płodności. Dostępne metody leczenia obejmują przede wszystkim zmianę stylu życia. Zdrowsza dieta i regularna aktywność fizyczna mogą pomóc w utracie wagi, co może zmniejszyć uciążliwość objawów PCOS u niektórych kobiet. W przypadku nieskuteczności takiego postępowania konieczne jest przejście do leczenia farmakologicznego. Tabletki antykoncepcyjne i metformina mogą pomóc w regulacji hormonów i zmniejszeniu objawów takich jak hirsutyzm i trądzik. Innym sposobem jest zabieg chirurgiczny. W niektórych przypadkach konieczna może być operacja jajników w celu zmniejszenia produkcji androgenów.
PCOS – fakty i mity
- PCOS jest jednym z najczęstszych zaburzeń hormonalnych u kobiet w wieku rozrodczym.
PCOS dotyka ok. 6–12% kobiet w wieku rozrodczym, co sprawia, że jest to jedno z najczęstszych zaburzeń hormonalnych w tej grupie.
- PCOS może prowadzić do problemów z płodnością
Nieregularne owulacje lub ich brak są powszechne w PCOS, a to może utrudniać zajście w ciążę. Szacuje się, że nawet 70% kobiet z PCOS ma trudności z płodnością.
- PCOS jest związany z insulinoopornością
Wysoki poziom insuliny jest często obserwowany u kobiet z PCOS, co może prowadzić do insulinooporności i podwyższonej produkcji androgenów, zaostrzając objawy PCOS.
- Kobiety z PCOS mają większe ryzyko rozwinięcia cukrzycy typu 2
Ze względu na insulnooporność kobiety z PCOS są bardziej narażone na rozwinięcie cukrzycy typu 2, zwłaszcza jeśli mają nadwagę lub otyłość.
- Objawy PCOS obejmują nieregularne miesiączki, trądzik i nadmierne owłosienie
Nadmiar androgenów w PCOS prowadzi do występowania różnych objawów, np. nieregularnych miesiączek, trądziku, nadmiernego owłosienia (hirsutyzmu) i łysienia androgenowego.
- Każda kobieta z PCOS ma torbiele na jajnikach
Nie wszystkie kobiety z PCOS mają torbiele na jajnikach. PCOS diagnozuje się na podstawie różnych kryteriów, w tym nieregularnych miesiączek, hiperandrogenizmu i/lub policystycznych jajników, ale obecność torbieli nie jest konieczna do diagnozy.
- PCOS zawsze prowadzi do niepłodności
Chociaż PCOS może utrudniać zajście w ciążę, wielu kobietom z tym zaburzeniem udaje się urodzić dziecko, często z pomocą leczenia.
- PCOS można wyleczyć
Obecnie nie ma lekarstwa na PCOS. Leczenie koncentruje się na łagodzeniu objawów i zarządzaniu długoterminowymi skutkami, takimi jak insulinooporność i ryzyko chorób serca.
- Tylko otyłe kobiety mogą mieć PCOS
Chociaż PCOS jest często związane z otyłością, może również dotyczyć kobiet o prawidłowej masie ciała. Insulinooporność i hiperandrogenizm mogą występować niezależnie od masy ciała.
- PCOS zawsze powoduje przyrost masy ciała
Przyrost masy ciała jest powszechny w PCOS, ale nie dotyczy każdej kobiety z tym zaburzeniem. Niektóre z nich mogą utrzymywać prawidłową masę ciała mimo chorowania na PCOS.
Wpływ endometriozy i PCOS na życie psychiczne i emocjonalne
Zarówno endometrioza, jak i PCOS mogą mieć znaczący wpływ na życie psychiczne i emocjonalne kobiet. Kobiety z tymi chorobami mogą doświadczać:
- bólu i dyskomfortu, co może utrudniać codzienne funkcjonowanie;
- problemów z płodnością, co może prowadzić do frustracji, smutku i lęku;
- niskiej samooceny i problemów z obrazem ciała;
- depresji i lęku, co wynika z badań przedstawionych na corocznej konferencji Society for Endocrinology w Harrogate;
- izolacji społecznej i unikania aktywności społecznych.
Strategie radzenia sobie z endometriozą i PCOS
Istnieje wiele strategii, które mogą pomóc kobietom z endometriozą i PCOS w radzeniu sobie z tymi chorobami oraz poprawieniu jakości ich życia. Należą do nich m.in. uzyskanie rzetelnych informacji oraz świadoma edukacja. Zrozumienie objawów, przyczyn i dostępnych metod leczenia endometriozy oraz PCOS może pomóc kobietom poczuć się bardziej pewnie, a także lepiej kontrolować swoje schorzenie. Równie ważne jest wsparcie psychologiczne. Terapia i grupy wsparcia mogą pomóc chorym radzić sobie z bólem, stresem, lękiem czy depresją. Także wcześniej wspomniane zdrowa dieta czy regularna aktywność fizyczna mogą pomóc w łagodzeniu objawów oraz w poprawie ogólnego samopoczucia. Według jednego z badań, opartego na kryteriach z Rotterdamu, częstość występowania PCOS w Polsce wynosi 6,8%, co oznacza, że w kraju żyje ok. 2,5 mln chorych kobiet, natomiast endometrioza w Polsce dotyczy nawet 3 mln kobiet, dlatego pamiętaj, że nie jesteś w tym sama!
O czym należy pamiętać?
Endometrioza i PCOS to poważne schorzenia, które mogą znacząco wpływać na życie kobiet. Jednak dzięki odpowiedniej świadomości, diagnozie, leczeniu i wsparciu, kobiety z tymi chorobami mogą prowadzić pozbawione nadmiernego bólu życie.
Źródła:
- A. Leśniak, PCOS – fakty i mity, http://staraniowy.pl/pcos-fakty-mity/, [dostęp: 30.04.2024].
- American College of Obstetricians and Gynecologists, Endometriosis. Frequently Asked Questions, https://www.acog.org/womens-health/faqs/endometriosis, [dostęp: 30.04.2024].
- Centers for Disease Control and Prevention, Diabetes and Polycystic Ovary Syndrome (PCOS), https://www.cdc.gov/diabetes/risk-factors/pcos-polycystic-ovary-syndrome.html?CDC_AAref_Val=https://www.cdc.gov/diabetes/basics/pcos.html, [dostęp: 30.04.2024].
- Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development, Polycystic Ovary Syndrome (PCOS), https://www.nichd.nih.gov/health/topics/pcos, [dostęp: 30.04.2024].
- E. Stefanowicz, Zespół policystycznych jajników (PCOS). Przyczyny, diagnostyka i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/260942,zespol-policystycznych-jajniko w-pcos, [dostęp: 30.04.2024].
- Klinika Endometriozy, Fakty i mity, http://klinikaendometriozy.pl/endometrioza/mity, [dostęp: 30.04.2024].
- L. Zielińska, Zespół policystycznych jajników i ryzyko samobójstwa, https://psychiatraplus.pl/zespol-policystycznych-jajnikow-i-ryzyko-samobojstwa/?amp=1, [dostęp: 30.04.2024].
- M. Lipko, Zespół policystycznych jajników wpływa na psychikę kobiet?, https://www.termedia.pl/ginekologia/Zespol-policystycznych-jajnikow-wplywa-na-psyc hike-kobiet-,28746.html, [dostęp: 30.04.2024].
- P. Moghetti, F. Tosi, Insulin resistance and PCOS: chicken or egg?, “Journal of Endocrinological Investigation” 2021, no. 44, s. 233–244, https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/s40618-020-01351-0.pdf, [dostęp: 30.04.2024].
Tekst: Gabriela Chlebowska
Zdjęcie: silviarita, pixabay.com
