Wyobraźmy sobie matkę, która nie jest w stanie okazać swoim dzieciom miłości, a jedynie traktuje je jak trofeum, dzięki którym może błyszczeć. Matkę, dla której nigdy nie jesteśmy wystarczająco dobrzy. To rzeczywistość, z którą codziennie zmagają się dzieci matek narcystycznych.
Kim jest matka narcystyczna?
Dla wielu z nas nie ma na świecie nic silniejszego od więzi między matką a jej dzieckiem. Zawiązuje się ona już w okresie prenatalnym, kiedy to płód przez kilka miesięcy wsłuchuje się w głos i bicie serca rodzicielki, ale też reaguje na jej emocje i nastroje. Choć jest ich dwoje, funkcjonują jak jeden organizm, spędzając ze sobą 24 godz. dziennie. Po porodzie za wiele w tej kwestii się nie zmienia. Niemowlę do ok. piątego miesiąca życia myśli, że ono i mama to jedna osoba. Od tego, jak potoczy się ta relacja, zależy cały rozwój psychospołeczny dziecka. I choć większości z nas matka kojarzy się z miłością, czułością, bliskością czy opieką, to istnieją sytuacje, w których okazuje się ona toksyczna, a jej zachowanie ma destrukcyjny wpływ na dziecko. Przykładem tego jest relacja z matką narcystyczną. Mianem tym określa się rodzicielki przejawiające narcystyczne cechy osobowości lub u których zdiagnozowano narcystyczne zaburzenie osobowości. Kobiety te zakładają maski pewnych siebie, mające przysłonić ich niską samoocenę i wysoką wrażliwość na krytykę. Skupione są one wyłącznie na sobie. Nie zwracają uwagi na potrzeby i uczucia innych osób, w tym własnych dzieci, które traktują jedynie jako środek do realizacji swoich celów. Matki te pochłaniają fantazje o idealnym życiu, urodzie czy miłości. Przekonane o własnej wyjątkowości i niepowtarzalności oczekują, aby w ich towarzystwie obracali się jedynie wysoko postawieni ludzie. Starają się stale pozostawać w centrum uwagi, domagają się pochwał, wdzięczności i komplementów, a dodatkowo często zazdroszczą innym lub uważają, że to oni powinni zazdrościć im.
Dwie twarze
Matki narcystyczne bardzo często z zewnątrz sprawiają wrażenie oddanych i pełnych miłości. W miejscach publicznych okazują czułość w postaci przytulania, głaskania czy dobrych słów, tylko po to, aby pokazać innym, jak doskonałym są rodzicem. Błyszczą w towarzystwie i spełniają się jako aktywni rodzice. Dla wielu stanowią autorytet, jednak po powrocie do domu zmieniają się w potwora. Manipulują dziećmi i wywierają na nich presję bycia najlepszymi w każdym aspekcie ich życia, wyłącznie po to, aby samej dostać jeszcze większą liczbę komplementów od innych i zagarnąć wszystkie ich sukcesy dla siebie. Pociechy takich osób stale znajdują się w cieniu własnego rodzica, stają się niemalże niewidocznymi.
Moi znajomi byli przekonani, że mam fajową mamę. Gdy zdarzyło nam się uciec z lekcji i przyjść do mnie – choć nigdy nie wiedziałam, czy nie pokaże swojego nadąsanego oblicza – często udawała spoko mamę. Jakby próbowała „wbić się” do naszej paczki. Jednak gdy nikogo nie było, znikał uśmiech, na twarzy była już tylko zawziętość i pogarda. Czasem po takich odwiedzinach, podczas których zdarzyło się nam głośniej pośmiać, tygodniami była obrażona i zraniona, uważając, że ją obgadywaliśmy.
Lepsze traktowanie
Matki narcystyczne często preferują – a tym samym lepiej traktują – synów, gdyż nie stanowią oni dla nich konkurencji. Przeciwnie jest z córkami mogącymi być dla nich zagrożeniem czy obiektem zazdrości. Co więcej, narcyzi często wybierają sobie w rodzinie kozła ofiarnego, na którego przenoszą negatywne uczucia oraz „złote dziecko”, które mogą faworyzować i rozpieszczać.
Wpływ matek narcystycznych na swoje dzieci
Dzieci matek narcystycznych mają tendencję do zaniedbywania siebie, zapominania o swoich potrzebach i pragnieniach. Wynika to z bycia w dzieciństwie odbiciem własnej rodzicielki i spełniania wyłącznie jej oczekiwań. Osoby te w dorosłym życiu nie potrafią rozpoznawać i realizować własnych celów i wpierw zaspokajają potrzeby innych, a dopiero potem skupiają się na własnych. Kolejnym skutkiem relacji z narcystyczną matką jest zaniżona samoocena. Jest to wynik doświadczania miłości wyłącznie wtedy, gdy spełnione zostały określone oczekiwania. Problem w tym, że narcystyczna matka jest skrajnie wymagająca, więc jej oczekiwaniom bardzo trudno sprostać, w efekcie czego w mniej lub bardziej bezpośredni sposób będzie ona dawała dzieciom do zrozumienia, że nie są wystarczająco dobre. Wzrastanie w poczuciu bycia niewystarczającym sprawia, że trudno pokochać i zaakceptować siebie takim, jakim się jest. Pojawia się problem z dostrzeżeniem w sobie pozytywnych cech, nawet przy osiąganiu założonych celów i odnoszeniu sukcesów. Dzieci matek narcystycznych często ukrywają swoją prawdziwą naturę i uwydatniają jedynie to, co ceni i czego oczekuje ich matka. Prowadzi to do problemów z samoidentyfikacją i odkryciem własnych oczekiwań wobec życia i innych. Takie osoby nie radzą sobie ze stresem, często cierpią na napady lękowe, a ponadto stronią od okazywania uczuć i przywiązania emocjonalnego. Mają trudności w utrzymaniu satysfakcjonujących relacji towarzyskich.
Jak rozpoznać, czy jesteś dzieckiem matki narcystycznej?
Jeśli masz trudności w nawiązywaniu długotrwałych, opartych na zaufaniu i wzajemnym szacunku relacji z innymi ludźmi, nie wierzysz w swoje możliwości i pomimo osiągniętych już sukcesów czujesz się niewystarczający/a to możliwe, że źródłem tych problemów jest właśnie relacja z matką narcystyczną. Poniższe pytania pomogą Ci w zidentyfikowaniu uczuć, jakie mogą towarzyszyć osobom uwikłanym w ten rodzaj relacji:
Pytanie 1: Czy kiedy znajdujesz się w trudnej sytuacji życiowej i potrzebujesz szczerej rozmowy ze swoją matką, ta zdaje się Ciebie nie słuchać i szybko przekierowuje temat rozmowy na swoją osobę?
Pytanie 2: Czy doświadczyłeś(-aś) sytuacji, w których Twoja matka zdawała się być zazdrosna o Twoje osiągnięcia, wygląd lub relacje partnerskie?
Pytanie 3: Czy Twoja matka chwali Cię lub opowiada o Tobie w przesadnie emocjonalny sposób tylko wtedy, gdy w Waszym otoczeniu znajdują się inne osoby?
Pytanie 4: Czy kiedy doświadczasz trudnej sytuacji życiowej (np. związanej z rozpadem związku małżeńskiego), Twoja matka zdaje się przejmować wyłącznie tym, co powiedzą inni ludzie? Ponadto, czy w obliczu tych sytuacji masz poczucie, że ważniejsze jest to, jak Twoja matka, a nie Ty, się z tym czujesz?
Pytanie 5: Czy kiedykolwiek (zarówno w okresie dzieciństwa, jak i dorosłości) matka dała Ci do zrozumienia, że jesteś odpowiedzialny(-na) za jej złe samopoczucie? Przykładowo obwiniała Cię za ból głowy, migrenę?
Pytanie 6: Czy często zdarzają się sytuacje, w których Twoja matka usilnie próbuje wpłynąć na kierunek podejmowanej przez Ciebie decyzji?
Pytanie 7: Czy zdarzają się sytuacje, w których Twoja matka zawstydza Cię w obecności innych, np. opowiada historie związane z Twoim niepowodzeniem i tym samym przypisuje sobie zasługi, dzięki którym byłeś(-aś) w stanie pokonać przeciwności losu?
Pytanie 8: Czy towarzyszy Ci uczucie, że Twoja matka Cię nie akceptuje, poczucie niebycia wystarczająco dobrym/dobrą lub niepowodzenia w spełnianiu oczekiwań, kiedy osiągane przez Ciebie sukcesy wydają się ciągle zbyt małe?
Pytanie 9: Czy w obliczu sytuacji konfliktowej z matką, ta potrafiła żywić do Ciebie urazę przez długi czas? Ponadto, czy zdarzało jej się w towarzystwie innych wspominać sytuację, w której sprawiłeś(-aś) jej przykrość?
Pytanie 10: Czy kiedykolwiek zdarzyło Ci się doświadczyć uczucia, że nie jesteś kochany(-a) lub lubiany(-a) przez własną matkę?
Im więcej odpowiedzi twierdzących, tym większe prawdopodobieństwo, że Twoja matka ma pewne cechy narcystyczne, które doprowadziły do określonych trudności, jakich doświadczasz obecnie. W takiej sytuacji nie bój się prosić o pomoc i zasięgnąć rady specjalistów.
Źródła:
- K. McBride, Nigdy dość dobra. Jak wyzwolić się od destrukcyjnego wpływu narcystycznej matki, Wydawnictwo JK, Łódź 2016.
- M. Podniesińska, Narcystyczna matka. Dziedzictwo zniekształconej miłości. Jak sobie z nim poradzić w dorosłym życiu?, E-bookowo Wydawnictwo Internetowe, 2015.
- K. Pospiszyl, Narcyzm. Drogi i bezdroża miłości własnej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995.
- A. Butler, Cechy narcystycznej matki – 16 sposobów na przemoc wobec dziecka, https://ebooki.shop.pl/cechy-narcystycznej-matki/ [dostęp: 27.11.2022].
- Narcystyczna Matka, https://psychocare.pl/narcystyczna-matka/ [dostęp: 27.11.2022].
Autorka: Wiktoria Gajda
Grafika: Karolina Reczyńska
