Czerwiec od pamiętnych protestów społeczeństw osób homoseksualnych w Stonewall w 1969 r. stanowi miesiąc dumy osób ze społeczności LGBT. W 2024 r., po latach kontrowersji i działań w ukryciu, celebracja odbywa się w większości społeczeństw rozwiniętych. Jednak w niektórych obszarach osoby nieheteronormatywne dalej są dyskryminowane. Co gorsza, jednym z obszarów dyskryminacji jest zdrowie.
Dyskryminacja – jak się ujawnia?
Niewielu z nas zwraca uwagę na fakt, że sektor ochrony zdrowia, mimo że z założenia jest otwarty, nie reprezentuje osób nieheteronormatywnych, transpłciowych czy niebinarnych. W kontekście zagadnień fizycznego dobrostanu często nie jest brane pod uwagę rozgraniczenie na więcej niż dwie reprezentowane przez narządy płcie. Widać to w budowie przychodni, szpitali, podziale specjalistów na typowo „męskich” i „kobiecych” czy prozaicznych reklamach leków i usług medycznych, gdzie najczęściej ukazywana jest rodzina w najbardziej konwencjonalnej formie – heteroseksualnej pary z dziećmi.
Sytuacją, w której szczególnie chętnie przywoływane są osoby z grupy LGBTQA+ jest wspominanie o chorobach układu płciowego czy zakażeniu wirusem HIV, co stanowi wysoce szkodliwy przykład powielania negatywnego stereotypu tej społeczności. Taka postawa społeczna często stanowi źródło poczucia odrzucenia czy wykluczenia z systemu opieki zdrowotnej, co może prowadzić do zaniechania troski o własne zdrowie przez reprezentujące tę mniejszość osoby. Jest to też rażąco niezgodne z dyrektywami WHO, które nie wyróżnia specyficznych grup ryzyka związanych z poszczególnymi chorobami przenoszonymi drogą płciową.
Nierówność = gorsze zdrowie
Co istotne, osoby z grupy LGBTQA+ mogą mieć specyficzne zapotrzebowania, jeśli chodzi o opiekę medyczną i okołomedyczną. Jest to związane głównie z odmiennymi przeżyciami społecznymi oraz psychologicznymi związanymi z byciem przedstawicielem grupy mniejszościowej i nadal dyskryminowanej w naszej kulturze. Różnice dotyczą przede wszystkim:
- niektórych chorób nowotworowych,
- chorób zakaźnych,
- chorób przenoszonych droga płciową,
- zdrowia psychicznego i uzależnień,
- chorób sercowo-naczyniowych,
- problemów z otyłością,
- izolacji społecznej.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że większość z tych specyficznych odmienności nie wiąże się z orientacją seksualną danej osoby, a ze stylem życia wywołanym społeczną dyskryminacją. Osoby ze społeczności LGBTQA+ mają większą skłonność do uzależnień czy prowadzenia bardziej narażającego na ryzyko zachorowania trybu życia ze względu na poczucie wykluczenia, odosobnienia czy bycie ofiarą jawnych ataków ze strony społeczeństwa.
Prawa pacjenta LGBT
Przepisy dotyczące równości w zakresie opieki zdrowotnej dla osób transpłciowych i nieheteronormatywnych są szeroko opisane przez szereg aktów prawa międzynarodowego – art. 35 Karty praw podstawowych gwarantuje każdemu prawo dostępu do profilaktycznej opieki zdrowotnej i prawo do korzystania z leczenia na warunkach zapisanych w ustawodawstwach i praktykach krajowych. Przepisy te obejmują prawo do korzystania z ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego, wolność od poniżającego traktowania czy prawo do systemu zdrowotnego zapewniającego równe szanse osiągnięcia najwyższego możliwego stanu zdrowia.
Za jeden z najistotniejszych dokumentów w zakresie międzynarodowej ochrony zdrowia osób LGBTQA+ uznaje się Zasady Yogyakarty przyjęte już w 2006 r., szeroko opisujące niewykluczanie ze względu na orientację seksualną i jasny zakaz dyskryminacji w tym zakresie. Ponadto szeroko opisują one działania, jakie powinny być podejmowane na rzecz unikania dyskryminacji i wprowadzania jak największej równości wszystkich członków społeczności w zakresie zdrowia. Najważniejsze z praw pacjenta, które muszą być bezwzględnie przestrzegane to:
- prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych – ograniczane poprzez odmawianie leczenia osobom nieheteronormatywnym przez lekarzy, co nie może mieć miejsca, nawet po powołaniu się na klauzulę sumienia,
- prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych – ograniczane przez udzielanie informacji o orientacji pacjenta osobom nieuprawnionym lub bez wykazania medycznego uzasadnienia przekazania takiej informacji,
- prawo pacjenta do godności i intymności – naruszane przez niewybredne komentarze czy uwagi podczas procedur medycznych,
- prawo dostępu do informacji o stanie zdrowia – naruszane przez nieudzielanie informacji wyznaczonym osobom bliskim np. osobie będącej w związku nieheteronormatywnym z pacjentem,
- prawo dostępu do dokumentacji medycznej.
Da się zaradzić wykluczeniu – inkluzywna opieka zdrowotna
Inkluzywna opieka zdrowotna bazuje na przestrzeganiu wszystkich wymienionych wyżej praw pacjenta, jednak dodatkowo uwzględnia potrzeby pacjentów związane ze specyfiką grupy LGBTQA+. Wśród nich wymienia się:
- zachęcanie do udzielenia informacji, które są niezbędne – w przypadku, gdy dla danej jednostki chorobowej znaczenie mają styl życia czy praktyki seksualne chorego, otwartość w tym zakresie ma stanowić podstawę do uzyskiwania pełnych informacji o funkcjonowaniu pacjenta. Jest także bazą dla budowania zaufania i atmosfery tolerancji niezbędnych przy realizowaniu świadczeń zdrowotnych wobec każdego z pacjentów;
- postawę inkluzywną wobec partnerów – zakłada umożliwienie pacjentom tego, by na każdym etapie procedur medycznych mogły im towarzyszyć osoby, z którymi pozostają w relacjach, bez względu na płeć czy orientację. Stanowi to niezbędne źródło wsparcia dla pacjenta;
- niewysuwanie wniosków przed poznaniem pacjenta – jeśli z jakiegoś powodu pozna się czyjąś orientację przed spotkaniem, nie należy zakładać, że ze względu na nią dana osoba wykazuje się jakimiś cechami.
Co ciekawe, działania te są przydatne nie tylko w opiece zdrowotnej, ale też w ogólnych kontaktach międzyludzkich. Dobrze więc mieć je na uwadze za każdym razem, gdy poznajemy kogoś nowego.
***
Pamiętajmy – na drodze do dobrego zdrowia psychicznego każdego z nas podstawą są zrozumienie, szacunek dla drugiej osoby i jej akceptacja bez względu na tożsamość i orientację. Mając świadomość społecznych problemów, jakie mogą się pojawiać w efekcie dyskryminacji, róbmy wszystko, by jej unikać!
Źródło: Kowalczyk, M. Rodzinka, M. Krzystanek, Zdrowie LGBT. Przewodnik dla kadry medycznej, Kampania Przeciw Homofobii, Warszawa 2016.
Tekst: Weronika Kłysz
Grafika: Karolina Reczyńska
