„Cichy zabójca”, „słodka śmierć” to tylko niektóre określenia dotyczące hiperglikemii – choroby, której problem dotyczy coraz większej grupy ludzi na świecie. W tym artykule bliżej przyjrzymy się tej dolegliwości i zobaczymy, dlaczego świadomość o niej jest tak istotna dla zdrowia publicznego.
Historia cukrzycy
Pierwsze wzmianki dotyczące tej choroby znajdziemy już w tekstach medycznych pochodzących ze starożytnego Egiptu. Opisano w nich objawy często towarzyszące cukrzycy, takie jak nadmierne pragnienie czy częste oddawanie moczu. Wiedza na temat cukrzycy rozwijała się stopniowo, aż do 1889 r., kiedy to niemiecki lekarz Oskar Minkowski i jego asystent Josef von Mering odkryli, że usunięcie trzustki u psów prowadzi do podobnych zmian chorobowych jak w organizmie osoby chorej na hiperglikemię. To przełomowe odkrycie nakierowało badaczy na to, że organ ten ma kluczowe znaczenie w walce z tą chorobą. 32 lata po odkryciu Minkowskiego i Meringa tokiem ich rozumowania ruszyli kanadyjscy naukowcy Frederick Banting i Charles Best. Zaszli oni o krok dalej, wykazując, że wydzielana z trzustki insulina znacząco wpływa na obniżenie poziomu cukru we krwi. Ten moment okazał się przełomowy i zrewolucjonizował opiekę medyczną nad pacjentami chorującymi na hiperglikemię.
Rodzaje cukrzycy
Hiperglikemia to choroba dająca o sobie znać przede wszystkim zbyt wysokim poziomem glukozy we krwi, który nie jest regulowany przez trzustkę. Dzieli się ją na trzy główne typy, z których wyróżniamy kilka rzadszych odmian:
- cukrzyca typu pierwszego (insulinozależna) – choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy niszczy komórki beta trzustki wytwarzające insulinę. Najczęściej chorują na nią osoby młode. Wymaga ona regularnych zastrzyków insuliny, aby wyrównać poziom cukru we krwi;
- cukrzyca typu drugiego (insulinoniezależna) – najczęściej występujący rodzaj hiperglikemii. Charakteryzuje się występowaniem wysokiego poziomu glukozy we krwi oraz odpornością na insulinę. To choroba przewlekła dotykająca głównie osoby dorosłe i dzieci, których dotyczy problem otyłości;
- cukrzyca ciążowa – forma hiperglikemii, która może się pojawić u niektórych kobiet w ciąży. Ustępuje ona po porodzie, ale zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu drugiego w przyszłości;
- cukrzyca monogenowa – jeden z rzadziej występujących typów hiperglikemii. Spowodowana jest mutacją wadliwego genu i najczęściej występuje u dzieci;
- cukrzyca wtórna – najczęściej wywoływana jest uszkodzeniem trzustki z powodu przyjmowania silnych leków lub innych dolegliwości, na które cierpi chory.
Jakie czynniki mogą wywołać cukrzycę?
W głównej mierze wpływ na wystąpienie cukrzycy mają geny, ale oprócz niego potrzebny jest swego rodzaju zapalnik, element środowiskowy. Zaliczyć do nich można: niezdrową dietę charakteryzującą się wysokim spożyciem cukru i tłuszczów trans, otyłość, brak aktywności fizycznej oraz niedobory snu, które przyczyniają się do zmniejszenia metabolizmu organizmu.
Jak rozpoznać hiperglikemię i jej przeciwdziałać?
Samodzielne rozpoznanie cukrzycy wbrew pozorom nie jest łatwe, ponieważ wiele objawów jest niepozornych i trudnych do wykrycia, ale bywają i takie, które można zaliczyć do typowych dla hiperglikemii, np. pogorszenie widzenia oraz trudno gojące się rany. Najprostszym sposobem sprawdzenia, czy ta dolegliwość nam doskwiera, są badania laboratoryjne, takie jak: doustny test obciążenia glukozą czy badanie moczu. Jednak, jak powszechnie wiadomo, lepiej zapobiegać, niż leczyć. Chcąc zmniejszyć ryzyko wystąpienia cukrzycy, należy pamiętać przede wszystkim o zbilansowanej diecie. Jej podstawą powinno być spożywanie produktów o niskim indeksie glikemicznym. Są one wolniej trawione i wchłaniane przez organizm, dzięki czemu wzrost poziomu glukozy we krwi następuje łagodniej. Dodatkowo warto mieć na uwadze to, aby jeść posiłki w odpowiedniej ilości oraz w określonej częstotliwości. Zaleca się częstsze spożywanie mniejszych posiłków, w odstępach trwających 3–4 godziny. Ważna jest również aktywność fizyczna. Mamy wiele jej rodzajów do wyboru: aerobik, trening siłowy, jazda na rowerze czy ćwiczenia rozciągające. Kluczem do przeciwdziałania cukrzycy są regularność oraz umiarkowanie. Warto rozpocząć od ćwiczenia 5–10 minut dziennie, a potem stopniowo wydłużać czas do pół godziny, powtarzając je trzy razy w tygodniu. Nie zapominajmy również o tym, że czynnikiem, który może przyczyniać się do rozwoju hiperglikemii, jest stres, a właściwie odpowiedzialny za niego hormon, czyli kortyzol. Jego zbyt duża ilość powoduje uwalnianie przechowywanej glukozy do krwi, tym samym podnosząc poziom cukru. Sięganie po używki również nie jest dobrym pomysłem, ponieważ zwiększają one prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań cukrzycy oraz utrudniają wyrównanie glikemii. Hiperglikemia nie musi dawać żadnych oznak, dlatego jest tak niebezpieczna i trudna do zauważenia, ale regularne badania oraz przestrzeganie powyższych zaleceń spowoduje, że będziemy mogli się przed nią ustrzec.
Nowoczesne leczenie cukrzycy
Flozyny – tak nazywa się nowoczesny lek stosowany w leczeniu cukrzycy. Zwiększa ilość wydalanego wraz z moczem cukru, obniżając tym samym poziom glukozy we krwi, chroniąc serce i nerki. Wspomaga utratę masy ciała oraz hamuje wdrożenie insulinoterapii. Innym rodzajem preparatów są tzw. leki inkretynowe. Sposób ich działania jest całkowicie odmienny od flozyny. Sprawiają one, że po posiłku wydziela się więcej insuliny, która zapobiega gwałtownemu wzrostowi poziomu glukozy we krwi.
Odrobina statystyk
Najnowsze statystyki wskazują na systematyczny wzrost zachorowań na hiperglikemię. Według danych z 2013 r. chorowało na nią 372,2 mln ludzi na całym świecie, co stanowi 8,3% całej populacji. W 2014 r. przez postępujące zmiany modelu życia ludzi nastąpił wzrost cukrzycowy, liczba zmieniła się na 381,2 mln. Szacuje się, że do 2035 r. liczba zachorowań będzie wynosić 592 mln, czyli 8,8% populacji. Statystyki wykazują, że co 11 osoba na świecie zapada na hiperglikemię, a co 6 sekund ktoś umiera z powodu jej lub jej powikłań. Sytuacja Polski również nie napawa optymizmem, ponieważ szacuje się, że za 7 lat aż 10% populacji naszego kraju będzie chorować na cukrzycę. Już dzisiaj na jego terenie mieszka ok. 3,5 mln diabetyków, a uważa się, że ponad milion ludzi nie zdaje sobie sprawy ze swojej choroby. Kraje, w których odnotowuje się bardzo duży odsetek osób chorych na hiperglikemię to: Chiny, Indie oraz USA.
Symbol walki z cukrzycą
Symbol walki z cukrzycą to niebieskie koło. Został wprowadzony w 2006 r. przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną. Miał na celu wspierać wysiłki podejmowane na rzecz podnoszenia świadomości o hiperglikemii, zachęcając do dalszych działań. Dlaczego akurat okrąg? Przede wszystkim dlatego, że koło jest symbolem jedności, obrazuje zjednoczenie ludzi na całym świecie w działaniach na rzecz poprawy opieki zdrowotnej i profilaktyki cukrzycy. Kolor niebieski z kolei związany jest z ogólnym zdrowiem, opieką, spokojem, równowagą i opanowaniem.
Światowy Dzień Cukrzycy
Dzień nie został wybrany przypadkowo. Światowy Dzień Cukrzycy przypada na 14 listopada, ponieważ w tym właśnie dniu urodził się Frederick Banting, który razem z Charlesem Bestem odkrył insulinę i jej zastosowanie. Święto oficjalnie ustanowiono w 1991 r., za co odpowiadają Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna oraz Światowa Organizację Zdrowia (WHO). Była to odpowiedź na zwiększającą się liczbę przypadków zachorowań na cukrzycę. Obecnie ten dzień obchodzony jest przez ponad 350 mln ludzi na całym świecie. Samo święto ma rangę wydarzenia globalnego, gdyż odbywa się w 160 krajach świata, a jego obchody prowadzone są przez 200 organizacji członkowskich Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej. Głównym celem tego dnia jest przybliżenie ludziom specyfiki cukrzycy oraz działań prewencyjnych, które zwiększą świadomość i pomogą w zapobieganiu jej.
***
Cukrzyca to choroba, która dotyka coraz więcej ludzi. Nie lekceważmy jej, pamiętajmy, aby badać się regularnie i zdobyć odpowiednią wiedzę o tej dolegliwości. Pomoże to nie tylko w ewentualnej walce z nią, ale, co ważniejsze, w uniknięciu jej.
Źródła:
- S. Gugała-Mirosz, Cukrzyca w liczbach. Czy powinniśmy się bać?, https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/cukrzyca-w-liczbach-czy-powinnismy-sie-bac/, [dostęp: 10.10.2023].
- Co 6 sekund umiera na cukrzycę jedna osoba, https://samorzad.infor.pl/sektor/zadania/zdrowie/5416195,cukrzyca-w-2022-r.html, [dostęp: 10.10.2023].
Tekst: Dawid Kotyś
Grafika: Amelia Kamińska
