Sen jest potrzebny organizmowi w takim samym stopniu jak tlen – pomaga nie tylko w regeneracji mięśni, ale także układu nerwowego. Wobec tego jest on istotnym czynnikiem zdrowia psychicznego. Co więc się stanie, gdy go zabraknie?
Higiena snu i rola jego faz
Sen to, jak podaje internetowy słownik PWN: „naturalny stan umożliwiający organizmowi wypoczynek, polegający na obniżeniu wrażliwości na bodźce, spowolnieniu funkcji fizjologicznych oraz czasowym zaniku świadomości”. Przyjmuje się, że dorosły człowiek powinien spać 7–9 godzin na dobę. Jednakże, aby mówić o dobrym jakościowo śnie pozwalającym na regenerację organizmu, należy dbać o jego higienę: chodzić spać o stałych porach, dbać o odpowiednią temperaturę i oświetlenie w sypialni, unikać stymulantów (np. kawy) na kilka godzin przed snem oraz prowadzić zdrowy tryb życia.
Naukowcy wskazują, że faza snu głębokiego najpewniej odgrywa rolę w regeneracji ośrodkowego układu nerwowego i wpływa na funkcje poznawcze. Faza REM (ang. rapid eye movement) jest zaś prawdopodobnie zaangażowana w regulację nastroju, procesy pamięciowe oraz adaptację emocjonalną.
Sen a zdrowie psychiczne
Wykazuje się, że przy większości zaburzeń psychicznych pojawiają się nieprawidłowości dotyczące snu. Oczywiście nie jest to jedyny objaw, ale najbardziej zauważalny i alarmujący.
Przy depresji można zaobserwować zbyt wczesne wybudzanie się (ok. 2–3 godziny przed normalną pobudką) i niemożność ponownego zaśnięcia albo nadmierną senność (hipersomnię). Pojawiają się również męczące marzenia senne. Podobne objawy obserwuje się przy zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych, a w przypadku zespołu stresu pourazowego (ang. post-traumatic stress disorder, w skrócie PTSD) chory może doświadczać koszmarów. Natomiast zaburzenia lękowe powodują niespokojny, często przerywany sen. Co więcej, problem pojawia się już na etapie zasypiania – ciągła gonitwa myśli i zamartwianie się wpływają na wydłużenie jego czasu. W przypadku schizofrenii możemy mieć do czynienia z przedłużonymi okresem zasypiania i całkowitą długością snu. Z kolei bezsenność u schizofreników może zwiastować nawrot epizodów psychotycznych.
Zaburzenia snu niekoniecznie jednak muszą wskazywać na zaburzenia psychiczne, ale mogą być problemem samym w sobie. Wyróżnia się w tym zakresie:
- Hipersomnię – nadmierną senność;
- Insomnię (bezsenność) – zaburzenia zapoczątkowania i utrzymania snu;
- Parasomnię – dysfunkcje towarzyszące snowi i budzeniu;
- Dyssomnię – zaburzenia rytmu snu i czuwania.
Najczęściej występującym zaburzeniem snu jest bezsenność. Doświadcza jej ok. 6% dorosłych osób. Bezsenność może mieć charakter przejściowy lub przewlekły. Definiuje się ją jako zaburzenie prawidłowego rytmu, głębokości i czasu trwania snu. Nie daje uczucia pełnego wypoczynku, ponieważ sen, nawet jeśli się pojawi, jest płytki i niespokojny.
Brak snu a funkcjonowanie organizmu
Prawdopodobnie każdy z nas doświadczył braku snu – z powodu nocnych spotkań ze znajomymi, wesel trwających do białego rana, dyskotek itp. Następnego dnia zazwyczaj czuliśmy się wyczerpani, bez energii. Niektórym towarzyszyły zawroty głowy lub jej ból. Gospodarka hormonalna jest zaburzona w czasie takich przygód, obniża się nasza odporność. Co się jednak stanie, gdy snu zabraknie przez więcej niż 24 godziny? Mogą pojawić się wtedy problemy z koncentracją i koordynacją, zmniejszona czujność, wzmożona złość i irytacja, zwiększony apetyt oraz opuchlizna oczu. Wskazuje się, że człowiek po 24 godzinach bez snu zachowuje się tak, jakby miał we krwi 0.1‰ alkoholu. Nie zaleca się więc prowadzenia samochodu w stanie wyczerpania. Po 48 godzinach bez snu pojawiają się epizody mikrosnu, czyli utraty przytomności trwającej od ułamka sekundy do kilkudziesięciu sekund. Ponadto wzrasta poczucie stresu, depersonalizacji i złości. Jednak o wiele gorsze jest to, co dzieje się z organizmem po 72 godzinach bez spania – zaczynają pojawiać się halucynacje, wahania nastroju, ataki paranoi, a epizody mikrosnu występują coraz częściej. Człowiek ma trudność z zapamiętywaniem, podejmowaniem prostych czynności, odczytywaniem emocji innych osób czy nawiązywaniem kontaktów z nimi. Cztery dni bez snu są dla organizmu krytyczne. Istnieje większe prawdopodobieństwo występowania epizodów psychozy, które znikną, gdy tylko organizm zazna snu.
Jak widać brak snu wpływa na nasze zdrowie – stajemy się bardziej podatni na choroby takie jak:
- Depresja;
- Otyłość;
- Cukrzyca;
- Nadciśnienie tętnicze.
Gdy zauważymy u siebie problemy ze snem, warto podjąć walkę o ich rozwiązanie – rozpoczynając od przestrzegania zasad higieny snu, a kończąc na wizycie u specjalisty. Sen, jako nieodłączny element naszego życia, nie powinien być lekceważony, ponieważ całe nasze funkcjonowanie opiera się na jego jakości i długości.
Źródła:
- Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/sen, [dostęp: 26.05.2023].
- M. Fornal-Pawłowska, Zaburzenia psychiczne a problemy ze snem, https://goodsleeper.pl/zaburzenia-psychiczne-a-problemy-ze-snem/, [dostęp: 26.05.2023].
- A. Wichniak, Bezsenność, https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/70349,bezsennosc, [dostęp: 26.05.2023].
- O. Krajewska, K. Skrypnik, M. Kręgielska-Narożna, J. Suliburska, P. Bogdański, Wpływ długości i jakości snu na parametry antropometryczne, metaboliczne i ogólny stan zdrowia fizycznego i psychicznego, Poznań 2017.
Autorka: Laura Sporek
Zdjęcie: Agnieszka Lis
